De Huizen van Oranje en Nassau

 Majesteitelijke Tuinen 

Paleizen en Kastelen hadden in de middeleeuwen een belangrijke functie. In tijden van nood beschermden ze de bewoner en de bevolking, die zelf in hutten van leem en stro woonden, zocht hier onderdak. De tuin zorgde voor de voedselvoorraden en er was ook een waterput. Meestal daar, waar je, je tegen de vijand er niet goed verdedigd kan worden en was voor een tuin zoals wij die kennen, niet altijd plaats. Pas wanneer kasteelbewoners niet langer belegeringen hoefden te vrezen, konden ze de kasteeltuin ook voorhet nut gaan gebruiken en voor hun plezier.

Paleizen daarentegen waren gebouwen met landgoederen vol van elegance. Het ene nog fraaier dan het andere. Tuinen die een diversiteit aan bloemen, planten en andersoortige gewassen met zich brachten, schitterden in hun bloeitijd als nimmer toevoren. Een plaats waar de Vorst, Koning of Keizer, zijn gezin en zijn bedienden zich thuis konden voelen. Fraai gestileerde gebouwen vormden het aanzicht van het geheel, compleet gemaakt met mooi aangelegde paden en vijvers dier zorgden voor het broodnodige water. Kortom, het gebouw zowel als de tuin was een lust voor het oog. Er woonden meestal veel mensen – de paleis- of kasteelheer en zijn gezin, personeel, onderdanen – en dus was er altijd veel voedsel en water nodig. Daarom vind je rond kastelen ook een boomgaard en een kruidentuin. Vaak is er nog een groot bos dat voor de jacht gebruikt kon worden. In de slottuin houdt men rozen of exotische bloemen met daaromheen een haag van hulst of van andere heestersoorten. Al met al werd de kasteeltuin een leuke plek om in te wandelen en in te spelen.

De Amsterdamse burgemeester Cornelis de Graeff kocht in 1638 grond aan de dijk tussen Soest en Baarn, de Zoestdijck. Hij liet er een buitenhuis bouwen, dat in 1674 werd verkocht 'aan en ten behoeve van Zyn Hoocheid den Heere Prince van Oranje' (stadhouder Willem III). Deze liet er een jachtslot van maken en Soestdijk bleef sindsdien een geliefd zomerverblijf van de Oranjes. De nacht van 26 juli 1787 blijft in herinnering door het beeldje van grenadier Christoffel Pullmann op de parkeerplaats tegenover het paleis. Hij stond op wacht toen een groep patriotten uit Utrecht het paleis wilde overvallen. Pullmann overleefde de aanval niet maar zijn waarschuwingsschot wekte de andere bewakers, waardoor het paleis en bewoners gespaard bleven. Een tweede historische herinnering wordt gevormd door de Naald van Waterloo tegenover het paleis.

Op 16 juni 1815 onderbrak Kroonprins Willem met 30.000 Nederlandse soldaten de opmars van Napoleon Bonaparte bij Quatre-Bras. Hierdoor konden de Britten onder de Duke of Wellington en de Pruisen onder veldmaarschalk Blücher bij Waterloo zulke gunstige opstellingen betrekken, dat Napoleon definitief werd verslagen. Kroonprins Willem huwde in 1816 de Russische Tsarendochter Anna Paulowna. Soestdijk werd uitgebreid met twee vleugels. Hierdoor doet het sterk denken aan het paleis in Pavlovsk, waar zij haar jeugd doorbracht. De tuinen bij Soestdijk werden mede naar haar wensen opnieuw aangelegd, waardoor het voor de Oranjes een aantrekkelijk zomerverblijf werd. Vooral Koningin-moeder Emma bewoonde Soestdijk regelmatig. Van haar staat een beeld aan de Gerrit van der Veenlaan bij de Emmabrug. In 1937 trouwde Prinses Juliana met Prins Bernhard.

Zij namen hun intrek in paleis Soestdijk, dat het ouderlijk huis werd voor de Prinsessen Beatrix, Irene, Margriet en Christina. Zij groeiden hier op en gingen in Baarn naar school. Toen Koningin Wilhelmina in 1948 afstand deed van de troon volgde Juliana haar op. Hiermee werd paleis Soestdijk de, residentie van Nederland, waar tal van buitenlandse staatshoofden een hartelijke ontvangst kregen. Op 30 april, de geboortedag van Koningin Juliana, organiseerden de Baarnse Oranjeverenigingen een defilé in de voortuin. Duizenden landgenoten brachten hiermee jaarlijks een groet en eerbetoon aan het Koninklijk Gezin. Op 30 april 1980 droeg Koningin Juliana de troon over aan haar dochter, Prinses Beatrix. Beatrix woonde sinds 1963 op kasteel Drakensteyn in De Lage Vuursche, waar zij in 1966 trouwde met Claus van Amsberg. Zo werden ook deze Oranje's, een vertrouwde aanblik in Baarn.

Het prachtige Park bij Paleis Soestdijk stamt uit de eerste helft van de negentiende eeuw. Voorheen was het een barokachtige tuin. In 1780 maakte Philips W. Schonk in opdracht van Prins Willem V een opzet van een Engelse landschapstuin. De beroemde tuinarchitect Jan de Greef en Jan David Zocher Sr. borduurden verder op dat uitgangspunt en ontwierpen een stijl met een losse, ogenschijnlijk ongedwongen opzet, waarin lange en soepele lijnen vormen het grondplan bepaalden. De ongereptheid en de schilderachtigheid van een echt landschap werd nagestreefd. Talloze bijzondere bomen en heesters, schitterende doorkijkje's, rustieke laantjes en waterpartijen zijn kenmerkend voor dit park, waar vele Koninklijke bewoners en bezoekers vertoefden.

Bij het betreden van het grondgebied valt direct op dat het landschap niet zo wordt onderhouden als ten tijde van Koningin Juliana en Prins Bernhard. Het zijn slechts kleine dingen die hun verhaal vertellen. Enigzins scheefstaande beelden en een wat uitgeleefde zonnewijzer, maken het duidelijk. Niettegenstaande dat, blijkt de fraai gevormde tuin aangelegd door de bekende architect Springer, de zogenaamde Springertuin een prachtig staaltje van vakmanschap te zijn. Deze ontwerper heeft gezocht naar een compositie die recht doet aan zijn omgeving en het bovendien passen de gebruikte natuurlijke producten als steen, water, planten en bloemen goed bij elkaar. Uitgebalanceerd en evenwichtig kan men dit wel noemen.

In het Park zijn vele bezienswaardigheden zoals beelden, het Wilhelmina-chalet, de voormalige watertoren en een heuse honden begraafplaats, te bezichtigen. Over de graven van de dieren loopt men zonder deze in de gaten te hebben. Ze liggen langs het hoofdpad, precies tegenover de oude watertoren, waarin de shop is ondergebracht. De eerste werd hier in 1852 begraven (Koning Willem II periode) en het laatste dier in 1956 (Koningin Juliana). De oude niet-werkende Watertoren is wellicht nog de oudst bestaande in zijn soort in ons land. Het werd in opdracht van Koning-Stadhouder Willem III gebouwd. De waterbouwkundige Willem Meester tekende voor het ontwerp en de opdracht. De toren was bedoeld om de parkfonteinen van water te voorzien. Tussen 1678 en 1683 kwam dit gebouw tot stand.

De wandelpaden, althans de hoofdlanen, zijn voorzien van een moderne lichtinstallatie die diffuus 's avonds het licht doet schijnen. Het een sprookje van duizend en een nacht, wordt hier werkelijkheid. In het park zijn een redelijk aantal van die banken te vinden. Zij werden vervaardigd uit eikenhout dat meer dan een mensenleven mee kan gaan en weinig of geen onderhoud nodig heeft. Het aantrekkelijke van dit park is ook, dat de Oranje's de nagedachtenis van hun familieleden in ere houden door diverse paden naar hen te vernoemen. Zo heb je de Alexanderlaan, de Julianalaan, de Bernhardlaan en ga zo maar door. Zelfs, heeft men een plaatsje ingeruimd voor de huidige Vorstin, de Beatrixlaan, waarbij overgrootmoeder Emma ook niet vergeten werd.

Het park kenmerkt zich door veel waterpartijen - groot zowel als klein - en bovendien een aardige verzameling fleurige en veelkleurige bloemen die samen zijn gebracht in keurig aangelegde perken die overal in de tuin hun opwachting maken aan de bezoeker. Vaak zijn het verrassende stukken grond die ervoor werden uitgekozen. Soms een ongebruikt perkje dat hiermede zijn nut bewijst maar ook bewust gekozen delen, zoals het inbedden van de dode boom. Op deze manier brengt de tuinman leven in de brouwerij. De kleur is voornamelijk oranje maar ook andere kleuren komen in aanmerking. Alle schakeringen van geel, rood, oranje, wit zijn wel aanwezig. De kleuren gaan ongemerkt van de ene schakering over naar de andere. Het is vloeiend aangelegd, dat wel.

Het zijn niet alleen bloemen en perken die ons binnen de perken houden(woordspeling). Er valt wel wat meer te zien. Prachtig aangelegde vijvers die het landschap domineren. Soms voorzien van een eiland en een spuitende fontein. Vol met prachtige waterplanten. Fraaie bruggen die het ene water naar het andere overkoepelen. Opeens staat men oog in oog met een beeld. Deze uiting van kunst vindt men op veel plaatsen in het park en de collectie is dan ook indrukkend te noemen. Jaren is er aan gewerkt en daardoor hebben vele kunstenaars de gelegenheid gekregen ook iets van hun kunde hier te tonen. Bekend of onbekend is niet van belang.

Dieren? Ja, konijntjes en ganzen. Vooral die laatste doen van zich spreken en poseren ook nog gewillig als men deze dieren op de gevoelige plaat wil vastleggen. Het konijntje verdwijnt snel bij al deze drukte. Vogels? jazeker in redelijk grote aantallen. De brutale raaf, de steelgrage ekster en de prachtig fluitende merel maken een wezenlijk onderdeel uit van de Trooping the Color, zoals dit in Engeland heet. Links en rechts fliereliert de huismus en ook het roodborstje laat merken dat hij of zij aanwezig is. De kleur rood met accenten van dat diertje zijn schitterend. De vlaamse gaai is dominant met zijn kleurenpracht aanwezig. Deze standvogels leven in tijdelijke groepen. Het zijn alleseters; ze lusten graag eikels, waarvan ze ook wintervoorraden aanleggen.
De grondverluchters bij uitstek, de mollen, maken de fraaiste heuvels van grond. Tsja, hiervan kan de beeldhouwer Kees Verkade wel wat leren.

Zoals reeds werd vermeld telt het park een behoorlijk aantal beelden. De kleine en grote Olifant is een creatie van het kunstenaars echtpaar Jean en Marianne Breemers en werd vervaardigd in 1990. De balletdanser is een kunstuiting van de redelijk onbekende beeldhouwers, de Zhou Brothers en werd vervaardigd in 1995. Het kapsel van Spinoza is een geval apart. Eerst zonder naam en nu opeens een kapsel. Enfin, de kunstenaar bepaalt. De beeldhouwer Tom Claassen maakte deze expressie van zijn gevoelens rond 1997-1999. De Blazer V, dat is de naam die de kunstenaar het heeft gegeven, lijkt veel op een muzikant die de tuba bespeelt. Het is dat grote geval dan altijd achterin het muziekkorps loopt, anders stoot je je hoofd ertegen. Het ontwerp is van Trak Wendisch en stamt uit 1993.

Het park van Paleis Soestdijk bestaat niet uitsluitend uit gras, perken en vijvers afgewisseld door fraai beeldhouwwerk en sculpturen. Er is ook nog een flinke hoeveelheid bos. Zodra men dieper het eigendom ingaat, zien we al spoedig de beuken, sparren, dennen, iepen en eiken voor ons opdoemen in een lawaaige omgeving die veroorzaakt wordt door de wegen die van Baarn naar Soest en die van Baarn naar Den Dolder, Bilthoven en Maartensdijk er langs erder gaan. Het is de tol die we nu betalen voor ons comfort. Je kunt van A naar B reizen zonder een paard, paard en wagen, huifkar of rijtuig te moeten gebruiken, zoals dat vroeger heel gewoon was in de begin periode van Paleis Soestdijk.

Het bos ruikt heerlijk. Vele geuren strijden om voorrang. Het lijkt wel alsof er een parfumerie is ontstaan die in staat is alles op een fantastische manier te kunnen combineren. Langs de prachtige paden bevinden zich vele planten. De lelies van Dalen vormen de meerderheid en doordat het bloeitijd is, komen de goed gevormd kleine bloemen uit. De brug is een zeer oud ontwerp en gemaakt door een meester-timmerman die elke lat heet gezaagd, geschuurd en op maat gemaakt. De schilder voltooide dit kunstwerk. Het doet al tientallen jaren zijn werk als verbinding tussen het gras- en vijvergebied en het bos. Alles wordt goed onderhouden. Tuinlieden doen hun werk met verve en de schilder legt de laatste hand aan het chalet van Koningin Wilhelmina.

De schilders trap is het stilleven dat Wilhelmina zo graag vervaardigde als zijn haar penseel ter hand nam. En bepaald niet onverdienstelijk was dan het resultaat. Op moment van de opname van het chalet was de schilder druk doende om het geheel op te knappen. Vandaar de ladder die aan de linkerkant van het gebouwtje ligt. De vele lanen die het fraaie park doorsnijden van Oost naar West en van Noord naar Zuid hebben allemaal een naam. Uitsluitend zijn het namen die afkomstig zijn van leden van de familie van Oranje-Nassau. Zoals op de foto's wordt weer gegeven. Waarschijnlijk is het een hommage. Dit was de manier van de Koninklijke Familie om hun voorvaderen en nazaten in ere te houden. Ook was een vorm van 'zelfverheerlijking' de familie niet vreemd. De Bernhardlaan is daar een eclatant voorbeeld van. Het doet in elk geval niets af aan de schoonheid van het bos en haar prachtige lanen.

Het theehuisje met rietendak en bovenop de natuurlijk koelkast eronder en Wilhelmina's Zwitsers Chalet.

Het achterste deel van het bos is 'verboden gebied '. Een stevig hek voorkomt dat men te enthousiast wordt en camera bewaking is alom vertegenwoordigd. Ondanks deze beperking van vrijheid om ook daar op ontdekkingsreis te gaan, is er voldoende te beleven in het wel toegankelijke gedeelte van het grondgebied. Men kan genieten van vele oude bomen, fraaie overspanningen over het door het bos lopende beekje, een heus theehuis op een heuvel.

Daaronder een ijskelder die in de zomer als ijskast dienst deed. De kelder is nog steeds in goede staat en afgesloten met deuren. Via het theehuis kan men er ook in. Even verder staat aan de rand van het bos, uitkijkend over grasland en voor de deur nu een beeldhouwwerk het Zwitsers chalet dat ooit aan Wilhelmina werd geschonken en waar een deel van jeugd doorbracht.

Het park bezoeken gebeurd via een zijingang. De hoofdingangen zijn voor altijd afgesloten en de wachthuisjes van de Koninklijke Marechaussee die rond de klok de bewaking uitvoerden zijn er al jaren niet meer. De voorkant maakt een wat kale indruk. De rozen van weleer die aan de entree nu net dat beetje fleurigheid gaven die het inmense gebouw daardoor wat minder imposant maakten zijn door de tuinman opgeruimd. Wat overblijft is een stuk grond met gras erop afgewisseld door een paar vazen op sokkels en wat beelden. Het ene beeld dat dan echt opvalt is het echtpaar Van Oranje-Nassau-Van Lippe-Biesterfeld in brons gegoten en vervaardigd door de bekende beeldhouwer Kees Verkade.

Juliana en Bernhard. Vereeuwigd in brons.

In het jaar 2009 werd het pronkstuk officieel ingewijd door de oudste dochter van het echtjaar, Koningin Beatrix. De beeldhouwer had hiervoor 800 kilo klei nodig die hem tot aan de voordeur die zich in het Prinsdom Monaco bevindt, werd afgeleverd. Na maanden van hard ploeteren kwam dit fraaie bronzen beeld van het Koninklijk echtpaar uit zijn atelier tevoorschijn. Het werd gegoten in Bologna, Italie.

Dankzij de medewerking van de Stichting Beelden Koningin Juliana en Prins Bernhard, Koningin Beatrix en de Rijksgebouwendienst onder wie bevoegdheid voor deze operatie viel, werd het gerealiseerd. Nu staat het echtpaar daar, zwaaiend naar een ieder die daar langs komt, als een finaal vaarwel. De achterkant van het grote gebouw ziet er qua aankleding wat fraaier uit dan de voorkant. Ondersteund door perken met prachtige bloemen in diverse kleuren, geel, rood en oranje, geeft het een indruk van vredigheid en saamhorigheid. De perken worden geflankeerd door rode beuken die met hun opvallende en vaak inmense tooi, indruk maken. Oeroude dennen en sparren voltooien het 'natuurse' schilderij als ware het dat Rembrant van Rijn zijn penselen had gebruikt om met een fijne streek daarvan dit tot stand te brengen.

Echter, het is niet de schilder geweest die hier zijn steentje heeft bijgedragen. Slechts moeder natuur wrochtte dit uniek plaatselijke gebeuren, in elkaar. En wij? Wij mogen daarvan genieten en het met groot respect bewonderen. Dit is een nalatenschap van de natuur, die ons in bewondering doet zwijgen. Daarbij ons misschien afvragende wat zij nog meer in petto heeft. Deze natuurlijke balans tussen al wat groeit en bloeit zal ons misschien toch nog gaan interesseren en mogelijk komt er een dag - in de toekomst - dat we er diepe bewondering voor kunnen hebben. In stilleven van grootse kwaliteit en kunde. Men zwijge en kijke, zo luidt het gezegde voor dit soort zaken.

Op 20 maart 2004 overleed Juliana in haar slaap in Paleis Soestdijk. Na haar overlijden kreeg zij traditiegetrouw weer de titel ‘Koningin’. Aan het eind van dat jaar overleed ook Prins Bernhard. Uit respect en genegenheid richtte een inwoner van Baarn, Wim Velthuizen, een stichting op, die er in slaagde goedgelijkende beelden te laten maken door de kunstenaar Kees Verkade. De beelden worden gezien als cultuurhistorische meerwaarde voor het paleis. De beelden in de voortuin werden op 19 mei 2009 onthuld door hun oudste dochter, Koningin Beatrix. Na de onthulling werden de beelden overgedragen aan de Rijksgebouwendienst.

Copyright: 2008 - 2024: All rights reserved. Development by Henri,
Webmaster De Huizen van Oranje en Nassau.