De Huizen van Oranje en Nassau

Majesteiteljke Mode

De benaming Konings-, Keizers- en Kronings mantel zijn begrippen die in feite niet veel met elkaar te maken hebben. Alle dienen een verschillend doel. Voor een Vorst, een Koning en een Keizer is het een symbool van hun wereldse macht maar voor de Kerkvorsten (Bisschoppen, Kardinalen en de Paus) is het een indicatie van hun geestelijk macht en waardigheid. Dergelijke mantels werden en worden ook voor andere gelegenheden en doeleinden gebruikt. Bijvoorbeeld voor Kroningen of Inhuldigingen (Koningin Beatrix's haar inhuldiging en eedsaflegging) - ook haar moeder en grootmoeder droegen bij deze belangrijke gelegenheid de Kroningsmantel - en het maken van staatsieportretten alsmede begrafenissen. Bij dat laatste lag de mantel van de overleden Vorst of Vorstin op de kist.

Willem Frederik van Oranje-Nassau (Den Haag, 24 augustus 1772 – Berlijn, 12 december 1843), Prins van Oranje-Nassau, was Vorst van Fulda (1803-1806), Graaf van Corvey, Weingarten en Dortmund (1802-1806) en later als Willem I Soeverein Vorst van het Soevereine Vorstendom der Verenigde Nederlanden (1813-1815), Koning der Nederlanden (1815-1840), Hertog van Luxemburg (1815), Groothertog van Luxemburg (1815-1840) en Hertog van Limburg (1839-1840). Na zijn abdicatie nam hij de titel en naam Koning Willem Frederik Graaf van Nassau aan. Willem Frederik George Lodewijk - Koning Willem II (Den Haag, 6 december 1792 – Tilburg, 17 maart 1849), Prins van Oranje-Nassau, was van 1840 tot 1849 Koning der Nederlanden, Groothertog van Luxemburg en Hertog van Limburg. Hij werd ook bekend onder de bijnamen de Held van Waterloo en Slender Billy.

Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk (Koning Willem III) (Brussel, 19 februari 1817 – Het Loo, 23 november 1890), Prins van Oranje-Nassau, was van 1849 tot zijn dood Koning der Nederlanden, Groothertog van Luxemburg en van 1849 tot 1866 Hertog van Limburg. We hebben u al kennis laten maken met de Kronings- en Koningsmantel van de Koningen Willem I en II der Nederlanden. Ook Koning Willem III bezat zo'n Koningsmantel. Deze mantels werden ook gebruikt tijdens het vereiste poseren voor de Staatsieportretten. Daar de Nederlandse Vorsten niet worden gekroond maar ingehuldigd, lijkt het correcter om eerder te spreken van een Konings- dan van een Kronings mantel.

Overigens speelt in de Heraldiek de Kroningsmantel geen enkele rol van betekenis en is het Rijkswapen gelijk aan het Wapen van de Koning(in). Kronen daarentegen wel, alsmede zwaarden, diersymbolen en kettingen van zeer bekende zoniet beroemde Orden, zoals de Orde van het Gulden Vlies. De Kroningsmantel die Beatrix droeg en voor haar Kroonprinses Juliana, haar moeder en grootmoeder Wilhelmina, was in een zodanige staat dat deze maandenlang in reparatie was. Afgeleverd in een eenvoudige houten kist, opgerold en jaren er niet uit geweest om te worden gelucht, was een goede grond voor motten en bacteriën. Het fluweel en het hermelijnen bont was praktisch vergaan. U kunt zich voorstellen dat het meer dan een lieve duit heeft gekost om deze weer in de staat terug te brengen daar waar het hoorde.

Maar niet getreurd, het herstel lukte wonderbaarlijk. Bij haar inhuldiging kon de Kroonprinses trots deze creatie - met veel genoegen, daar zij staat op traditie - aan den volke tonen. De Kroningsmantel van Koning Willem I is dus de originele en helaas niet meer beschikbaar, wegens eerder genoemde reden. Opgerold en simpelweg verpakt in een kist,was nu niet de meest voor de hand liggende bewaarplaats van zoiets kostbaars. Overigens kon worden opgemerkt dat er - zeker in het Nederland ten tijde van de Koningen Willem I, II en III - weinig of geen verschil zat in de Kronings- of Kroningsmantel.Wij zijn nu eenmaal niet een land dat zich krachtig staande houdt aan traditie's. Zeker op het gebied van het in stand houden van een Koningshuis. Tenminste, tot nu toe nog wel!

Het dragen van bontgevoerde mantels die een Adellijke of bestuurlijke rang aangaven, was bijvoorbeeld in het Heilige Romeinse Rijk een traditie die uitsluitend was voorbehouden aan Koningen en Keizers. Zij alleen werden in deze uitmonstering gekroond. Anders was het gesteld met de ook met hermelijn gevoerde mantels van de Keurvorsten, Hertogen en Rijksgraven. Dat waren nu net geen Kronings- of Konings- maar Pronkmantels. De ene nog fraaier dan de andere. Misschien onstond toen wel het spreekwoord: 'Elkaar de ogen uitsteken'. De Kroningsmantel in ons land is van roodfluweel. Deze wordt slechts gedragen bij een inhuldiging. De mantel is afgezet en gevoerd met wit hermelijn bont en er zijn 83 met gouddraden geborduurde leeuwen op aangebracht. Overigens het symbool van het Huis van Nassau, later het Geslacht Oranje-Nassau.

Engeland heeft er in feite voor gezorgd dat wij een Koninkrijk werden. Men had een antwoord klaar. Zij wilden van Nederland een bufferstaat maken maken Frankrijk. De Britse minister Castlereagh kwam met het plan de monarchie terug te brengen en daarmee een versterkt land te creëren, uitgebreid met de Zuidelijke Nederlanden. In 1813 werd Willem Frederik uit het huis Oranje-Nassau, zoon van erfstadhouder Willem V, door de Britten voorzien van de titel soeverein Vorst der Verenigde Nederlanden. Op 2 december 1813 aanvaarde Willem deze titel. Het voornemen tot het stichten van een nieuw koninkrijk werd op 9 maart 1814 in het verdrag van Chaumont vastgelegd. Op 16 maart 1815 benoemdeWillem zichzelf zelfs tot Willem I, Koning der Nederlanden.

Koning Willem I bij zijn aantreden met zoon Kroonprins Willem II en schitterende Kroningsmantels, Koningin Augusta von Preussen, George V Engeland en Frederik IV Koning van Preussen.

Bij zijn inhuldiging als Soeverein Vorst op 30 maart 1814 in Amsterdam, droeg Willem Frederik, Prins van Oranje (Koning Willem I), een vrij korte mantel die aan de voorzijde was voorzien van een brede strook wit bont. ervolgens droeg hij bij zijn inhuldiging als Koning der Nederlanden op 21 september 1815 een veel grotere fluwelen mantel van een totaal ander model. Deze Kroningsmantel was voorzien van een hoog opstaand boord (zie foto). Om dit schitterende sierstuk tesamen te houden, werd gebruik gemaakt van een fraaie juwelen gesp. Andere portretten van deze Koning wekken de indruk dat er een knoop werd gebruikt. Of dat inderdaad het geval was, kon men niet achterhalen. Er zijn te weinig portretten om het feitelijk vast te stellen.

Al rondneuzende door Europa en aangrenzende gebieden kwam men de meest exotische kledij tegen. De ene mantel nog net even ietsje mooier dan de andere. Verdient dat de naam mantel nog wel of zijn het modecreatie's in de ruimste zin van het woord waar de ontwerper en de maker - binnen zekere grenzen - zijn gang kon gaan. Dat die lijnen wel degelijk afgebakend zijn, valt op te maken uit de benaming die diverse mantels in de loop van de tijd kregen. Idem dito met de stof die ervoor werd en wordt gebruikt. Hermelijn is in maar als het niet financieel kon gewoon zijde of lakense stof.

v.l.n.r. Keizer Frans I van Oostenrijk, Koning Karel X van Frankrijk, Koning Lodewijk XIV van Franrkijk en Keizer Franz-Joseph I van Oostenrijk. Prachtige Keizermantels in donkerblauw fluweel, Keizerin Anna van Oostenrijk met kinderen.

Boven en onderstaand een simpele verzameling van Koninklijke-, Keizerlijke-, Majesteitelijke-, Kronings- en Pronkmantels die ook werkelijk door de persoon in kwestie zijn gedragen. De mantels hebben ooit toe behoord aan de Geslachten der Habsburgers (Oostenrijk), die van Hohenzollern (Pruissen), van Mecklenburg-Schwerin (Mecklenburg-Schwerin) en dat van Saksen-Coburg-Gotha (Belgie) en Gotha (Engeland). In de loop van de eeuwen zijn de meeste van deze schitterende Kronings- Konings-, Keizerlijke- en Pronkmantels verdwenen.

Veelal door het vergaan van de stof of door hergebruik voor andere kleding of ontwerpen. Enkele vindt men nog hedentendage in Musea, waar zij in volle glorie worden tentoongesteld als eerbetoon aan allang verdwenen nazaten van beroemde en beruchte Geslachten. Het Duitse Keizerrijk uitgeroepen in 1870 bezat dergelijke Insigniën, zoals Konings-, Kronings-, Statiemantel en Kroon alsmede scepter of zwaard, niet. Ook in Praag wordt een Kroningsmantel bewaard. De mantel stamt uit het begin van de 16e eeuw en werd door Keizer Ferdinand II, Koning van Bohemen bij zijn kroning in Praag gedragen. Het is dezelfde die Ferdinand, als Keizer Frans I van Oostenrijk droeg. In 1836 droeg droeg zijn kleinzoon Keizer Ferdinand III deze mantel bij zijn kroning.

Daarna werd deze kroningsmantel niet meer gedragen. De twee laatste Oostenrijkse Keizers, ook Koning van Bohemen, lieten zich niet kronen in Praag. De met hermelijn afgezette kroningsmantel is van gouddraad en heeft een ingeweven leliemotief. Het is meer dan drie meter breed en heeft een lange sleep. De Beierse Kroningsmantel werd vervaardigd in 1806 bij het Blanchon Cortet te Lyon in Frankrijk en was gezien zijn modische grootheid in het ontwerp, zijn tijd vooruit.

De mantels, er werd ook voor de Koningin een ontworpen en gemaakt, zijn vier meter lang en drie meter breed. De roodzijden - het fluweel werd van zijde geweven - is een kopie van de mantel die de Franse Keizer Napoleon I droeg en even zwaar. De mantel was overdadig voorzien van bont en hermelijn en was voor de Beierse Monarchie een spectaculair symbool, hoe onpraktisch ook, van macht. De prijs was er ook naar. Een voor die tijd meer dan fors bedrag van 34.600 Livres oftewel 15.858 Guldens en 20 Kreuzer. Zoals als de Vorst fijntjes opmerkte, diende een en ander recht te doen aan zijnKoninklijke Waardigheid. In 1810 werd hem - door de maker Anton Schuster - het sierstuk (gevoerd en gezoomd) afgeleverd.

De Franse Kroningsmantel was een lange blauwe fluwelen mantel voorzien van een hermelijnen voering. Als je afgaat op de diverse portretten werd kennelijk deze mantel langer. Lodewijk de Heilige had een korte in tegenstelling tot de laatste Lodewijken van voor de Revolutie die een hele lange sleep hadden. Het geheel was voorzien van tientallen met gouddraad geborduurde lelie's. De Franse Koning Hendrik III was en de oprichter en de eerste Vorst die een keten van de ridderorde, De Orde van de heilige Geest, zichbaar droeg.

De Franse Kroningsmantels van Napoleon en Josephine zijn niet bewaard gebleven. Wat wel is blijven bestaan was een kopie van de Franse mantel, die van de Koning van Beieren uit 1810. Daaraan kan men nog zien hoe de mantel van de Keizer aller Fransen eruit moet hebben gezien. Zoals reeds werd gememoreerd waren mantels zo zwaar dat beiden er bijna onder bezweken. Temeer Napoleon ook nog een zwaar gouden ketting droeg van zijn Legioen van Eer (Legion d'Honneur). Als Koning van Italië bezat deze beroemde Fransman ook een kroon en andere regalia. Bij die kroning koos de Keizer voor een groene Koningsmantel met vijf- puntige zilveren bloemen en een grote ster op de linkerschouder. Deze mantel was met prachtig wit satijn evoerd en - jammer genoeg - niet bewaard gebleven.

De mantels van voor de Franse Revolutie gingen helaas verloren. In 1823 werd bijvoorbeeld Karel X met alle oude ceremoniën gekroond tot Heerser over Frankrijk. Napoleon I moest voor zijn Kroning een ritueel bedenken dat recht deed aan alle eeuwenoude traditie's van Konings kroningen maar toch verschilde van hetgeen de Bourbon's hadden gedaan. Eigen traditie's had de Corsicaanse edelman niet. Napoleon koos voor een lang rode mantel met een sleep voorzien van gouden bijen - gelijk aan die van de Merovingische Koningen - was bezaaid. De stijl deed niet zwierig aan, zoals bij de laatste Bourbons het geval was, maar meer classistisch en martiaal.Napoleon had een zware bijna niet- draagbare mantel voor zijn kleine gestalte. Daaronder droeg hij een wit onderkleed voorzien van gouden acanthusbladeren geborduurd op de zoom.

De Keizer droeg onder zijn Kroningsmantel niet het voor Koningen gebruikelijke "Zwaard van Karel de Grote", maar een elegante sabel met juwelen bezet gevest. Josphine de Beauharnais, werd in dezelfde plechtigheid door hem tot Keizerin aller Fransen gekroond. De Paus zat er voor spek en bonen bij. Haar roodzijde kroningsmantel was met hermelijn gevoerd en had een lange sleep. Deze wat onhandelbare mantel moest door meerdere dames worden vastgehouden teneinde het dragen wat gemakkelijker te maken. Napoleon droeg deze eervolle taak op aan zijn zusters maar deze vonden die taak beneden hun waardigheid, Het compromis - iets waar de Keizer sterk in was - kwam uit op de bereidheid van de Bonaparte Prinsessen dat zij zij wel de sleep wilde dragen als zij op hun beurt ook dames kregen om hun sleep te tillen.

Lodewijk XVIII van Krankrijk droeg een Kroningsmantel die niet veel verschilde van die van zijn broer Koning Lodewijk XVI en grootvader Lodewijk XV. Zo werd - in feite - de legitimiteit en het reactionaire karakter van het Huis Bourbon geïllustreerd. Karel X werd in 1830 door de bevolking van Parijs verjaagd. Op een plein in de Franse hoofdstad ontstak men een groot vreugdevuur waarop de Symbolen van de Monarchie werden verbrand. Op tekeningen uit die tijd, ziet met een troon en diverse lappen (waarschijnlijk waren dat Kroningsmantels) in vlammen opgaan. Feit is wel dat na 1830 geen Kroningsmantels in La douce France (Frankrijk) werden gedragen. Lodewijk Filips, de zogenaamde 'burgerkoning' en Napoleon III werden niet gekroond. Zij bezaten ook geen kroningsmantels.

De Braziliaanse Keizers waren net als hun Europese soortgenoten, liefhebbers van kostbare mantels. Dom Pedro draagt hier een schitterende Kroningsmantel, die van diepdonkerblauw fluweel werd vervaardigd met daar op aangebracht met gouddraad uiterst fraaie motieven. De binnenkant werd met Oranjekleurig Satijn gevoerd. Helaas is deze mantel zoals velen, naar onbekende bestemming vertrokken.

Catharina de Grote, Keizerin aller Russen kleedde zich uitsluitend in hermelijn. Dus ook haar Keizersmantel werd daarvan vervaardigd. Links van haar de Keizerskroon van Rusland en in haar rechterhand houdt zij de scepter van puur goud bezet met vele grote en uiterst fraaie Diamanten, Robijnen en Saffieren. De prachtige jurk die zij aan heeft laat geheel de schouderpartij vrij. De stof die voor de jurk werd gebruikt is satijn voorzien van fraaie met de hand geborduurde versierselen. Deze waren gestikt met gouddraad.

Aisin-Gioro 'Henry' Pu Yi (7 februari 1906 – 17 oktober 1967) was onder de naam Xuantong de laatste Keizer van de Qing-dynastie en tevens de laatste Keizer van China. Hij was de oudste zoon van de tweede Prins Chun. Na de dood van zowel Keizerin-moeder Cixi als Keizer Guangxu kwam Pu Yi op driejarige leeftijd op de troon onder regentschap van zijn vader. Al in oktober 1911 brak de Xinhai-revolutie uit en stortte het Keizerrijk ineen. Pu Yi kreeg dit niet meteen te horen: hij bleef officieel nog tot 1924 Keizer maar was in feite een gevangene, opgesloten in de Verboden Stad.

Keizer Xuantong en de voormalige Sjah van Iran die zijn echtgenote Farah Diba tot Keizerin van Perzië kroont.

In 1917 werd Pu Yi zelfs opnieuw tot Keizer van China uitgeroepen: generaal Zhang Xun, één van de krijgsheren, slaagde er toen namelijk in de Chinese hoofdstad Peking te veroveren en hij probeerde het Keizerrijk te herstellen door Pu Yi weer op de troon te zetten. Twaalf dagen later werd het Keizerrijk echter weer ten val gebracht door een andere krijgsheer, generaal Duan Qirui, en moest Pu Yi dus opnieuw afstand doen van de troon. Tijdens de Japanse bezetting stichtten de Japanners Mantsjoekwo, en om goodwill te kweken bij de bevolking werd Pu Yi er de Keizer van. Maar hij had weinig macht, want hij was slechts een marionet van de Japanners.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Pu Yi door de communisten gearresteerd wegens collaboratie met de Japanse bezetters en in een heropvoedingskamp voor oorlogscriminelen in Shenyang en later Harbin geïnterneerd. In december 1959 kreeg hij amnestie van Mao Zedong, waarbij hij door premier Zhou Enlai persoonlijk werd ontvangen. Enige tijd later nam hij het beroep van tuinman in de Botanische tuin van Peking aan. In 1964 publiceerde hij zijn autobiografie; 'From emperor to citizen'. Pu Yi overleed in 1967 als min of meer vrij man in Peking aan kanker.

Kroning van de Sjah (Keizer) Mohammed Reza Pahlavi van Perzie en zijn vrouw Farah Dibah tot Keizer en Keizerin van Perzie, het huidge Iran. Wat opvalt zijn de schitterende gewaden geweven van donkerblauw fluweel voorzien van prachtige oude Perzische figuren.

Achter de Sjah staat deberoemde Pauwentroon uit zijn regeerperiode. Hij en zijn gemalin de Keizerin Farah Dibah droegen met gouddraad geborduurde Kroningsmantels tijdens hun installatie als Heersers over Perzië. Hij overleed in 1980 in ballingschap in Egypte aan kanker. Alle overblijfselen uit die periode,met name de Regalia en de kroningsmantel van de foto zijn thans eigendom van de staat Iran en worden tesamen met de kroonjuwelen bewaard in de Nationale Bank van dat land. Bij de Chinese en Japanse Keizers kan met niet van Kroningen en Kroningsmantels spreken. De Keizers werden ingewijd en droegen en dragen ook nu nog - in Japan- bijzondere gewaden die speciaal voor hen worden vervaardigd.

Er ontstond wel een deel van de mode, bedoeld voor ons allemaal maar dat wat voor de zeer hoog weledelgeborenen werd vervaardigd, was niet bestemd voor Jan met de Pet. Die had andere simpele mode, zullen we maar zeggen. Dit gaat over de mode van onze Tirannen, Despoten, Regeerders, Heersers, Majesteiten en hoe zij verder mochten heten, toch? Een van de oudste ontwerpen van een mantel was, hetgene dat door de monniken werd gedragen. Vooral de wat hogergeplaatsten in de Kerk, maten zich de gewoonte aan - vanwege het aanzien die dat met zich bracht - een mantel te dragen. Kerkelijke mantels en gewaden zijn tot op de dag van vandaag prachtige stukken van ontwerp, kwaliteit en groot vakmanschap.

Een van de eersten die door had dat er en geld mee te verdienen viel en eer en aanzien mee was te vergaren, was Filips III van Frankrijk. Hij droeg bij zijn Kroning in 1270 een schitterend gewaad voorzien van de bekende en beroemde Franse Lelies. Deze Koningsmantel was kort en had nog geen zoom of voering van bont.