De Huizen van Oranje en Nassau

Kortom, een lust voor het oog. Er woonden meestal veel mensen – de paleis- of kasteelheer en zijn gezin, personeel, onderdanen – en dus is er altijd veel voedsel en water nodig. Daarom vind je rond kastelen ook een boomgaard en een kruidentuin. Vaak is er nog een groot bos dat voor de jacht gebruikt kan worden. In de slottuin houdt men rozen of exotische bloemen met daaromheen een haag van hulst of van andere heestersoorten. Al met al werd de kasteeltuin een aangename plek om in te wandelen en om in te spelen.

De Amsterdamse burgemeester Cornelis de Graeff kocht in 1638 grond aan de dijk tussen Soest en Baarn, de Zoestdijck. Hij liet er een buitenhuis bouwen. Het oudste gedeelte van Paleis Soestdijk stamt uit 1650. Deze hofstede vormde vermoedelijk de basis voor een jachtslot dat op deze locatie werd gebouwd voor stadhouder Willem III. Het werd in 1674 verkocht 'aan en ten behoeve van Zyn Hoocheid den Heere Prince van Oranje' (stadhouder Willem III). Deze liet er een jachtslot van maken en Soestdijk bleef sindsdien een geliefd zomerverblijf van de Oranjes. Het jachtslot werd tussen 1674 en 1678 gebouwd naar een ontwerp van Maurits Post, de zoon van de bekende architect Pieter Post.

Dit reeds bestaande paleis werd bij de verbouwing voorzien van een herkenbaar uitbouwtje op het dak. In 1928 werd het gebouw als verjaardagscadeau voor Koningin Emma voorzien van elektriciteit. In 1937 werd hier centrale verwarming aan toegevoegd. Bovendien werd het Paleis aan de achterzijde voorzien van een modern, comfortabel appartement. De tuinen van Paleis Soestdijk werden aangelegd door de (tuin)architecten Zocher sr. en Zocher jr. Paleis Soestdijk is sinds 1971 eigendom van de Staat der Nederlanden.

v.l.n.r. vijver achterkant en gebouw, stilleven met schitterende kleuren en vijver en prachtige fontein erin.

Tot zijn dood in 1702 woonde Willem III (ook als Koning van Engeland!) op Soestdijk, daarna diende het pand als woning voor enkele leden van het Koninklijk Huis. De nacht van 26 juli 1787 blijft in herinnering door het beeldje van grenadier Christoffel Pullmann op de parkeerplaats tegenover het Paleis. Hij stond op wacht toen een groep patriotten uit Utrecht het paleis wilde overvallen. Pullmann overleefde de aanval niet, maar zijn waarschuwingsschot wekte de andere bewakers, waardoor het paleis en de bewoners gespaard bleven. Tijdens de Franse overheersing (1795) werden Soestdijk en de omliggende bossen door de Fransen ingenomen en tot staatseigendom verklaard.

In 1799 werd het paleis onder beheer van herbergier Marten Halewijn in gebruik genomen als logement. Nadat Soestdijk in 1806 bezit was gekomen van Lodewijk Napoleon, broer van de Franse keizer Lodewijk, werd het pand gerenoveerd en uitgebreid. Na de Franse overheersing kreeg de latere Koning Willem II het jachtslot cadeau voor zijn optreden in zijn veldslagen tegen de Fransen. De kroonprins en zijn Russische vrouw Prinses Anna Paulowna namen het paleis na een verbouwing in gebruik als zomerpaleis. Deze bestemming bleef het gebouw behouden voor de Koninklijke familie.

Een tweede historische herinnering wordt gevormd door de Naald van Waterloo tegenover het paleis. Op 16 juni 1815 onderbrak kroonprins Willem met 30.000 Nederlandse soldaten de opmars van Napoleon Bonaparte bij Quatre-Bras. Hierdoor konden de Britten onder de Duke of Wellington en de Pruisen onder veldmaarschalk Blücher bij Waterloo zulke gunstige opstellingen betrekken, dat Napoleon definitief werd verslagen. Kroonprins Willem huwde in 1816 de Russische Tsarendochter Anna Paulowna. Soestdijk werd uitgebreid met twee vleugels. Het leek sterk op het Paleis in Pavlovsk, waar zij haar jeugd doorbracht.

De tuinen bij Soestdijk werden mede naar haar wensen opnieuw aangelegd, waardoor het voor de Oranje's een aantrekkelijk zomerverblijf werd. Vooral Koningin-moeder Emma bewoonde Soestdijk regelmatig. Van haar staat een beeld aan de Gerrit van der Veenlaan bij de Emmabrug. Maurits Post bouwde Paleis Soestdijk in de Hollands Classicistische stijl. Dit komt naar voren in de principes van symmetrie en evenwichtige maatvoering. Het gebouw met een souterrain, hoge begane grond en verdieping wordt verder gekenmerkt door grote ramen en een attiek met kleine vensters. Opvallend is ook deprominente ingangspartij met het welbekende bordes.Bij de verbouwing tot zomerpaleis in 1816 werd het gebouw door architect Jan de Greef (1784-1834) voorzien van twee gebogen vleugels met zuilengangen. De Greef paste op deze vleugels de in die tijd populaire neoclassicistische stijl toe, wat met haar symmetrische kenmerken goed aansloot bij het al bestaande paleis.

v.l.n.r. Blauwe zaal en Empire Salon.

In 1937 trouwde Prinses Juliana met Prins Bernhard. Zij namen hun intrek in Paleis Soestdijk, dat het ouderlijk huis werd voor de Prinsessen Beatrix, Irene, Margriet en Christina. Zij groeiden hier op en gingen in Baarn naar school. Toen Koningin Wilhelmina in 1948 afstand deed van de troon volgde Juliana haar op.

Hiermee werd Paleis Soestdijk de residentie van Nederland, waar tal van buitenlandse staatshoofden een hartelijke ontvangst kregen. Op 30 april, de geboortedag van Koningin Juliana, organiseerden de Baarnse Oranjeverenigingen een defilé in de voortuin.

Duizenden landgenoten brachten hiermee jaarlijks een groet en eerbetoon aan het Koninklijk Gezin. Op 30 april 1980 droeg Koningin Juliana de troon over aan haar dochter, Prinses Beatrix.

Beatrix woonde sinds 1963 op kasteel Drakensteyn in De Lage Vuursche, waar zij in 1966 trouwde met Claus van Amsberg. Zo werd ook dit Oranje gezin als inwoners van Baarn een vertrouwde aanblik.

Vanaf 1937, met uitzondering van de bezettingsjaren 1940-1945, woonden Koningin Juliana en Prins Bernard permanent in Paleis Soestdijk. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Paleis Soestdijk in gebruik genomen door Duitse oficieren. Na de bevrijding werd Prinses Juliana gekroond tot Koningin, waarmee Paleis Soestdijk een koninklijke residentie werd. Na de inhuldiging van Koningin Beatrix verloor het paleis haar status als Koninklijke residentie. Prinses Juliana en Prins Bernard bleven tot hun dood in 2004 in het paleis wonen.Op 20 maart 2004 overleed Juliana in haar slaap in paleis Soestdijk.

v.l.n.r.Waterloozaal, het echtpaar in brons vereeuwigd en Stuczaal.

Na haar overlijden kreeg zij traditiegetrouw weer de titel ‘Koningin’. Aan het eind van dat jaar overleed ook Prins Bernhard. Uit respect en genegenheid richtte een inwoner van Baarn, Wim Velthuizen, een stichting op, die er in slaagde goedgelijkende beelden te laten maken door de kunstenaar Kees Verkade. De beelden worden gezien als cultuurhistorische meerwaarde voor het paleis. De beelden in de voortuin werden op 19 mei 2009 onthuld door hun oudste dochter, Koningin Beatrix. Na de onthulling werden de beelden overgedragen aan de Rijksgebouwendienst.

v.l.n.r. De Blauwe zaal, het fraaie trappenhuis en de cadeaukamer.

Sinds de dood van de Koninklijke echtelieden staat het Paleis leeg. De inboedel en andere nalatenschap van Juliana en Bernhard zijn opgeruimd, meegenomen door de kinderen of verkocht. Ook de twee buiten-echtelijke dochters van de Prins, deelden mee in de niet-onaardige erfenis. De overheid zat met een probleem. Wat ga je nu doen met zo'n Paleis en met de geweldige historie die erachter zit. Andere vraag die rees was; hoe onderhoudt je het geheel als er niemand meer in woont. Leegstand is de moeder van alle opruimingen. Dat feit doemde als een heks op een bezemsteel aan de horizon op. Na bijna 350 jaar trouwe dienst heeft Paleis Soestdijk zijn functie als jachthuis, zomerverblijf en woon- en werkpaleis van de Oranjes verloren.

v.l.n.r. werkkamer Koningin Juliana, Een prachtige gang in het Paleis en werkkamer Prins Bernhard.

Het overlijden van Koningin Juliana en Prins Bernhard in 2004 betekende het einde van een tijdperk. Dit monument verdient een blijvende herinnering. De rijke geschiedenis van gebouw, park en bewoners zal in de toekomst door een keur van kunsthistorici tot leven worden gewekt. Een cultureel erfgoed zou misschien voor altijd verloren gaan als er niet snel iets mee werd gedaan. Den Haag ontwaakte en een of andere ambtenaar vond dat het wel opengesteld kon worden voor het publiek. Dan kon men zich vergapen aan de manier hoe Koningin Juliana, haar voorgangsters, Wilhemina en Emma alsmede Prins Bernhard en hun kinderen nu hadden gewoond en geleefd. De jeugd van Beatrix, van haar zusters, Irene, Margriet en Christina waren hier begonnen en nu in historie gevat en hun kamers vertelden een heel verhaal.

v.l.n.r. de Leuvenzaal, (Koningin) nu Prinses Beatrix en de Stuczaal in volle glorie.

Baarn ligt in het midden van Nederland op de grens van de provincies Utrecht en Noord-Holland, aan de enige rivier die van bron tot monding op Nederlands gebied ligt, de Eem. Al vanaf 8000 tot 4500 v.Chr. heeft de mens zich in de omgeving van de rivier opgehouden. Het bewijs hiervoor is geleverd door enkele duizenden stuks vuursteen die bij een viertal archeologische onderzoeken zijn gevonden. Voor de oorsprong van het dorp Baarn moeten we terug naar de twaalfde eeuw. In die tijd werden de bestaande dorpen te klein, mede door de kruistochten, de handelsbetrekkingen met andere regio's en de groei van de bevolking. Doordat elk dorp in grote mate in eigen behoefte voorzag, moest men over een omliggend gebied van voldoende grootte beschikken, bijvoorbeeld om in de behoefte aan brandstof te voorzien of om het vee te kunnen weiden.

In en rond de twaalfde eeuw ontstonden daardoor vele nieuwe nederzettingen, waaronder waarschijnlijk ook het huidige Baarn. De eerste nederzetting, die in de omgeving van de Leestraat lag, zal uit maximaal een twintigtal boerderijen hebben bestaan. Pas in de veertiende eeuw verplaatst de kern van het dorp zich in de richting van de Brink, waar in de eerste helft van diezelfde veertiende eeuw de Pauluskerk is gebouwd. De oorsprong van de naam 'Baarn' geeft nog steeds veel stof tot discussie en heeft nog steeds niet tot een bevredigend antwoord geleid. Het meest voor de hand liggend lijkt dat de naam en verwijzing is naar 'een gebied waar veel brandstof te halen of te delven is', (vergelijk 'Barneveld': veld waar brandstof te halen valt).

v.l.n.r. Paleis Soestdijk, prachtige tuinen met veel beelden, de Brink van Baarn als centrum en de schitterende ontvangsthal van het fraaiste gebouw van deze gemeente Paleis Soestdijk.

Omstreeks 1350 verleende de Bisschop van Utrecht de inwoners van Baarn stadsrechten, het recht van zelfbestuur aan het dorp. Het recht van poorterij heeft Baarn nooit gekregen. Baarn heeft daarom nooit een muur of wal om het dorp heen gehad. Rond 1500 had Baarn negenhonderd inwoners. Een daling was te zien in 1633 toen na telling ongeveer 650 inwoners Baarn bevolkten. Deze daling had te maken met oorlogen. Een echte groei ontstond tussen het einde van de achttiende eeuw en circa 1830. oen telde Baarn zo'n 1800 inwoners. Fabrieken werden gevestigd en men bouwde bjbehorende arbeiderswoningen. Zo vestigde zich in 1802, aan de Hoofdstraat, de tapijtfabriek van Scherenberg. In 1807 had de fabriek zo'n driehonderd werknemers in dienst. Ook vestigden zich spinscholen in Baarnen Soest. In een latere periode begon patisserie De Ruyter aan de Brinkstraat 25-27 met de fabricage van haar vermaarde gestampte muisjes.

In de Gouden Eeuw, van 1600 tot 1672, stond Amsterdam centraal in de ontwikkeling van Baarn. Baarn was vergeleken bij het grote Amsterdam slechts een dorp, maar wel een aantrekkelijk dorp voor de hoofdstedelijke kooplieden en patriciërs. Zij lieten tot ver in de achttiende eeuw weelderige zomerverblijven en jachthuizen bouwen op grote stukken land in Baarn. Zoals het lustslot 'Soestdijk', tussen 1674 en 1678 gebouwd door de Amsterdamse burgemeester Cornelis de Graeff, de buitenplaats Groeneveld en ook hofstede 'De Eult', omstreeks 1640 gebouwd door de Amsterdamse burgemeester Johan Bicker op een stuk grond aan de dijk naar Soest. Vermeldenswaard is ook de buitenplaats Pijnenburg, een ontwerp van architect Philips Vingboons, gebouwd in 1647 voor de rijke weduwe Sara de Wael.

Index

Copyright: 2008 - 2024: All rights reserved. Development by Henri,
Webmaster De Huizen van Oranje en Nassau.