De Huizen van Oranje en Nassau

 Vorstelijke Verblijven  

Paleis Kneuterdijk in Den Haag werd gebouwd in 1730 in Lodewijk XIV-stijl, de architect was Daniël Marot. Het paleis is gelegen in de bocht van de Kneuterdijk (verlengde van het Lange Voorhout). Paleis Kneuterdijk wordt nu gebruikt door de Raad van State. Ook vinden er muziekuitvoeringen plaats in de Gotische zaal. Het gebouw is een rijksmonument. Het is rijksbezit en in portefeuille van de Rijksgebouwendienst. Paleis Kneuterdijk verving een oud familiehuis van de familie Van Wassenaer Obdam. Zij bezaten verscheidene huizen in Den Haag, waaronder ook een huis tegenover het Oude Hof aan het Noordeinde. Het nieuwe huis werd in barokstijl ontworpen door Daniël Marot (1661-1752).

De opdrachtgever was Johan Hendrik rijksgraaf van Wassenaer Obdam (1683-1745). Na zijn dood kwam het pand in handen van zijn broer Unico Wilhelm van Wassenaer Obdam (1692-1766). Diens achterkleindochter Marie Cornélie van Wassenaer Obdam verkocht het paleisje in 1816 aan Koning Willem I. Willem I schonk het aan zijn zoon Willem, de latere koning Willem II, die eerder dat jaar in het huwelijk was getreden met Anna Paulowna. Tot aan zijn inhuldiging, op 28 november 1840, woonden zij op de Kneuterdijk.

Na de Belgische Revolutie en het Verdrag van Londen werd België onafhankelijk. De Nederlandse Koning moest zijn paleis in Brussel ontruimen en nam zijn inboedel naar Nederland mee. Hierbij was een grote schilderijencollectie met werk van ondermeer Michelangelo, Titiaan, Rubens en Rembrandt. Tussen 1840 en 1848 liet Willem II het paleisje uitbreiden met enige zalen om zijn kunstwerken te herbergen. Het werd gebouwd in neogotische stijl door architect G. Brouwers. De Koning liet zich in zijn opdracht inspireren door het Christ Church College te Oxford, waar hij tijdens de Engelse ballingschap van de Oranjes had gestudeerd.

Van deze uitbreidingen is alleen de "grote zaal" over. Deze wordt nu de Gotische zaal genoemd. Er is ook een Bätz-orgel, want in 1842 werd de Gotische Zaal gewijd voor het huwelijk van hun dochter Prinses Sophie. De zaal is met paleis Kneuterdijk verbonden. Na het overlijden van Willem II, heeft Anna Paulowna geen gebruik meer gemaakt van het paleis. Zij ging op Buitenzorg (hier staat nu het Vredespaleis) en Soestdijk wonen. Met zijn meerderjarigheid kreeg de zoon van Willem III, Kroonprins Willem, het paleis in gebruik.

Uitbreidingen Paleis Op den Kneuterdijk 1845 en het Paleis van den Grave omstreeks 1860

Na zijn dood in 1879 werden paleis en inboedel verkocht. De broer van Prins Willem, Kroonprins Alexander, kocht het gebouw weer terug, maar heeft er geen gebruik van gemaakt. Hij bleef in het Johan de Witthuis (Kneuterdijk 6) wonen. Hierna werd het paleis weinig meer gebruikt. Wel is er sprake van geweest dat Prinses Juliana hier zou gaan wonen, maar dat is nooit feitelijk gebeurd.

Ze bleef er wel eens overnachten. Koningin Juliana gebruikte later het paleis als kantoor van de Crisishulpverlening, die plannen maakte om de noden van de economische crisis van de jaren 30 te verlichten.

Na de Tweede Wereldoorlog vonden in dit paleis de processen plaats tegen (Nederlandse) oorlogsmisdadigers. Enkele van hen hebben de doodstraf tegen zich horen eisen en uitspreken. Dit gebeurde in de balzaal. De rest van het gebouw was in gebruik bij het Ministerie van Financiën. Sindsdien wordt het gebouw gebruikt door de Raad van State. Van juni 2008 tot juni 2011 is het paleis gerenoveerd. Vanaf juni 2011 nam de Raad van State het gebouw weer in gebruik en op 5 oktober werd het gebouw door Koningin Beatrix officieel heropend. Sindsdien wordt het gebouw gebruikt door de Raad van State. Van juni 2008 tot juni 2011 is het paleis gerenoveerd. Vanaf juni 2011 nam de Raad van State het gebouw weer in gebruik en op 5 oktober werd het gebouw door Koningin Beatrix officieel heropend.

De Raad van State kon weer vergaderen.

v.l.n.r.Tuin Paleis en Gotische Zaal, Maquette Gotische Zaal en Paleistuin in 2011.

De Gotische zaal is het enige deel dat is overgebleven van de uitbreiding die Koning Willem II tussen 1840 en 1848 liet bouwen om zijn tuin heen achter paleis Kneuterdijk. De rest van de uitbreiding werd in 1882 afgebroken wegens lekkages en instortingsgevaar, alleen de "grote zaal" is over, deze wordt nu de Gotische zaal genoemd. Na de Belgische Revolutie en het Verdrag van Londen werd België onafhankelijk. De Nederlandse koning moest zijn paleis in Brussel ontruimen en nam zijn inboedel naar Nederland mee. Hierbij was een grote kunstcollectie met werk van onder meer Michelangelo, Titiaan, Rubens en Rembrandt. Willem II liet het paleisje uitbreiden met enkele zalen om zijn kunstwerken te herbergen.

Er kwam ook een balzaal. De uitbreiding werd gebouwd in neogotische stijl door architect G. Brouwers. De Koning liet zich in zijn opdracht inspireren door het Christ Church College te Oxford, waar hij tijdens de Engelse ballingschap van de Oranjes had gestudeerd. Aan de linkerachter muur van de zaal hangt een interessant schilderij van Felix Cottreau. Het stelt de onthulling voor van het standbeeld van Willem van Oranje op het Noordeinde in 1845. De afbeelding laat rechts een deel van de gevel van paleis Noordeinde zien en links ziet men het aanzicht van de galerij die Koning Willem II had gebouwd.

Links: Interieur van de Gotische Zaal, 1842. Aquarel door Huib van Hove Bzn (1814-1864), 49,6 x 46,3 cm. Koning Willem II en Koningin Anna Paulowna verpozen zich in hun kunstgalerij.

Van Hove geeft de Gotische Zaal hier weer in de richting van de Kneuterdijk, naar het orgel onder het roosvenster.

De grote verguld bronzen kandelabers staan nu in de balzaal van Paleis Noordeinde.

"De muren zijn van hoog tot laag bekleed met zeer kostbare schilderijen en men heeft mij verteld dat die vele miljoenen waard zijn.

- Het geheel bood een schitterende aanblik" - zo beschreef een ordonnansofficier de kunstzaal van Koning Willem II in het jaar dat deze afbeelding werd vervaardigd.

Rechts: Interieur van de Gotische Zaal in Paleis Kneuterdijk (1846), aquarel door Augustus Wijnantz (1795-na 1850), 41,7 x 39,8 cm.

De kapconstructie van de Gotische Zaal doet denken aan die van Christ Church Hall in Oxford, een inspiratiebron voor Koning Willem II. Tijdens zijn studie in Oxford raakte hij zo onder de indruk van de gotische architectuur dat hij zijn schilderijengalerij, gebouwd in 1840-1842 en andere uitbreidingen achter Paleis Kneuterdijk in deze bouwstijl liet uitvoeren, met andere woorden in neogotiek.

Op deze tekening van de Gotische Zaal, gezien naar de noordgevel, bekijkt de Koning rechts op de voorgrond een schilderij, achter hem zit Koningin Anna Paulowna te schilderen.

Links: De onthulling van het ruiterstandbeeld van Prins Willem I in 1845, ter linkerzijde de neogotische poort.

Rechts: De tuin van Paleis Kneuterdijk, 1850, aquarel door Charles Rochussen (1814-1894), 31,0 x 24,8 cm. Dit romantische beeld suggereert een park bij een eeuwenoud landhuis op het Engelse platteland. Het was destijds echter nieuwbouw in het centrum van Den Haag. De neogotische poort stond er nog maar kort toen Charles Rochussen deze impressie van de tuin achter Paleis Kneuterdijk schilderde. In de doorkijk het standbeeld in de openbare ruimte van Den Haag.

v.l.n.r. Koning Willem II in zijn werk-kamer in het Paleis Op den Kneuterdijk en trots op een stoel gezeten voor zijn uitzonderlijke kunstverzameling.

Toen de galerij in 1882 was gesloopt werd het standbeeld iets naar achteren verplaatst om het verkeer meer ruimte te geven.

In 1841 bestelde de Koning een Bätz-orgel, na elf maanden werd het geplaatst op een balustrade boven de entree van de zaal, onder een rond raam vandaar dat de orgelpijpen in vorm aangepast moesten worden.

In 1842 werd de Gotische zaal gewijd voor het huwelijk van hun dochter Prinses Sophie.

Niet lang na de dood van Willem II werd het orgel verkocht aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.

Daarna kwam het orgel terecht in de Sionskerk in Haarlem, waar de Gotische pinakels verwijderd werden en waar het in 1862 water- en brandschade opliep.

Pas in 1890 kwam het orgel weer terug in de Gotische zaal.

Het werd niet teruggeplaats op de oude balustrade, maar aan de overkant. Hier werd een balkon gemaakt in dezelfde stijl als de balustrade. Op de huidige locatie is die ronding van de pijpen gebleven. Regelmatig worden in de zaal lunchconcerten gegeven. De Gotische zaal is te bezichtigen tijdens de Open Monumentendagen. Achter het voormalige paleis ligt een tuin die gedurende het hele jaar open is voor het publiek. Dit is een klein restant van de Koninklijke tuin. Deze liep oorspronkelijk door tot aan de Mauritsgracht. Na het overlijden van Koning Willem II is dit stuk verkocht om een deel van zijn schulden af te lossen.

Links onder: "TECHNO-TERMES" - Badhuis in het park van Paleis Kneuterdijk, ca. 1848, tekening pen en penseel in kleur door Lambertus Hardenberg (1822-1900), 15,5 x 32,2 cm. Dit badhuis verrees in 1848 aan de Zeestraat bij het Willemspark in een stijl die aansloot bij de aangrenzende neogotische bouwwerken van Koning Willem II. De bouw ervan is niet los te zien van de groeiende aandacht voor volksgezondheid en persoonlijke hygiëne in de loop van de negentiende eeuw. Een advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 14 juni 1848 vermeldt Aromatisch-Russische en Zwaveldampbaden, Stort-, Druip- en Regenbaden, Plaatselijke Damp- en Waterdouches, kunstmatige Mineraal en Reinigingsbaden van Zee- en Welwater.

Onder links:Tentoonstelling van Indische klederdrachten in de Gotische Zaal, april 1894, foto H.W. Wollrabe (1843-1928), 31,8 x 38,5 cm. In april 1894 werd in de Gotische Zaal een grote tentoonstelling van Indische klederdrachten gehouden. De kleding werd getoond op een groot aantal poppen, een geschenk van dames uit Nederlands Indië aan Koningin Emma. Na afloop zou de verzameling overgebracht worden naar 's Rijks Ethnographisch Museum, nu Museum Volkenkunde in Leiden. De directeur schreef daarover: Het is alsof het damescomité, door de keuze van dit geschenk aan H.M. de Koningin, heeft willen uitdrukken: Even zoo verscheiden als in haren uiterlijken tooi, even zoo verscheiden is de inlandsche bevolking in hare zeden en gewoonten, de aandacht der Nederlandsche natie ten volle waard.

Midden:De Russische kapel van Prinses Anna Paulowna in Paleis Kneuterdijk, 1832, tekening pen en penseel in kleur door Al. Deloustau, 53,7 x 44,5 cm. Anna Paulowna bleef na haar huwelijk met de Prins van Oranje in 1816 het Russisch-orthodoxe geloof toegedaan. Zij liet in Paleis Kneuterdijk een kapel inrichten en had met financiële steun van de tsaar haar eigen voorganger en koorknapen in dienst. De inrichting van de kapel was niet bekend, maar deze aquarel, in 2006 verworven op een veiling, kon voorzien in dit hiaat. Zes van de acht schilderijen van de iconostase bleven bewaard. Deze hebben weer een plaats gekregen in het gebouw van de Raad van State. Alleen de lantaarnpartij met kruizen in de achthoekige kapel bestaat nog zoals hier weergegeven.

Rechts: Interieur van de miniaturenkamer in Paleis Kneuterdijk, ca. 1895, fotograaf onbekend, foto 23,0 x 29,2 cm. Koningin Sophie, de eerste vrouw van Koning Willem III, verzamelde portretminiaturen. Haar zoon Alexander erfde die collectie. Na zijn overlijden ging de collectie over op zijn halfzusje, de latere Koningin Wilhelmina. De verzameling werd ondergebracht in Paleis Kneuterdijk, dat toen vooral werd gebruikt als opslag voor overtollig meubilair. Op de begane grond richtte Koningin Emma een vertrek in om de collectie een passende plaats te geven. De portretminiaturen behoren nu tot de collectie van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau. Ze worden bewaard in het Koninklijk Huis Archief.

Links: "Paleis van Z.K.H. den Prins van Oranje", ca. 1860, foto Maria Hille (1827-na 1892),18,9 x 24,2 cm. In deze periode had Prins Willem (1840-1879) een pied-à-terre in Paleis Kneuterdijk. Het bordes is voorzien van een zogenaamde tamboer, een tochtportaal. Links en rechts staan wachthuisjes. Deze plaat maakt deel uit van het Photographisch Album van 's Gravenhage en Scheveningen door Maria Hille, een van de eerste architectuurfotografen in Nederland. M.M. Couvée aan de Lange Poten in Den Haag bracht het album uit in 1860. Het bevatte ook een gezicht op de gotische galerij in het Noordeinde. Naar deze foto's werd ook een serie lithografieën uitgebracht.

Midden: Hare Majesteit de Koningin opende woensdagmiddag 5 oktober 2011 de vernieuwde huisvesting van de Raad van State aan de Kneuterdijk in Den Haag. De Koningin wordt vergezeld door Hunne Koninklijke Hoogheden de Prinses van Oranje en Prinses Máxima der Nederlanden. De Koningin is voorzitter van de Raad van State. De Prinses van Oranje en Prinses Máxima hebben beiden zitting in de Raad van State.

Rechts: Het voormalig Paleis Op den Kneuterdijk, zoals dat vroeger werd aangeduid. Tegenwoordig is het geen paleis meer maar zetelt hier het College De Raad van State, waarvan het Regeringshoofd zijn/haar levenlang voorzitter is. Er werd uiterlijk niet zoveel aan het gebouw veranderd. In 1816 kocht Koning Willem I Paleis Kneuterdijk in Den Haag voor zijn zoon de Prins van Oranje, de latere Koning Willem II, en zijn Russische vrouw Anna Paulowna. Paleis Kneuterdijk, ontworpen door de Franse architect Daniël Marot, bleef in Koninklijk bezit totdat Koningin Wilhelmina het paleis in 1937 verkocht. Het Paleis kreeg diverse bestemmingen en werd in 1967 aangewezen tot rijksmonument. In 1982 nam de Raad van State intrek in het pand. Na jaren van renovatie en nieuwbouw heeft de Raad van State het gebouwencomplex aan de Kneuterdijk weer in gebruik genomen.

Copyright: 2008 - 2024: All rights reserved. Development by Henri,
Webmaster De Huizen van Oranje en Nassau.