De Huizen van Oranje en Nassau

Koninklijke Juwelen en Sieraden

Bronvermelding

Vorstelijke Juwelen en Sieraden

Vorstelijke Sieraden

We hebben de tegenwoordige tijd in de voorgaande pagina geschetst en u een indruk gegeven, hoe de Koninklijke familie beheert en omgaat met haar edelstenen, juwelen en sieraden. De historie die achter veel van deze kostbaarheden verborgen ligt, is ook van belang en die gaan wij nu eens belichten. Uit welke hoeken der aarde zijn al die zaken gekomen en hoe kwamen deze in het bezit van het Geslacht van Oranje-Nassau? Van een aanzienlijk deel van de sieraden en collecties kunnen we de levensloop wel achterhalen. Er is ook een deel waarvan dat niet kan, omdat de herkomst of te lang geleden is of niet te vinden. Dit is niet negatief bedoeld maar gewoon omdat er geen informatie aanwezig is. Ook dat kan voorkomen.

Linkerfoto: Ontwerpschets van de 'juwelen der kroon' gemaakt in 1879 in opdracht van Koning Willem III door de fabriek van Gouden en Zilveren Werken van J. M. Kempen & Zoonen te Voorschoten. De juwelen waren afkomstig uit de Kroon. het bedrijf kreeg de opdracht een geheel nieuwe parure, bestaande uit een diadeem, een collier met borststukken te vervaardigen. De nieuwe parure werd door Koningin Emma voor het eerst gedragen bij de huwelijksvoltrekking in St. George's Chapel van haar zuster Helena van Waldeck-Pyrmont met Prins Leopold, Hertog van Albany in 1882 te Engeland.

Middenopname: Koningin Emma draagt hier de gehele parure, bestaande uit een tiara, een halsketting en borststukken. De foto werd vervaardigd in Londen in 1882 ter gelegenheid van de al eerder genoemde huwelijksvoltrekking van haar zuster met de zoon van Koningin Victoria, Prins Leopold.

Rechterfoto:Ontwerpschets van de devant-de-corsage broche waarin de huisdiamanten zijn verwerkt. Dit opvallende juweel werd ook door J.M. van Kempen & Zoonen op 18 april 1879 afgeleverd.

Een week na de huwelijksvoltrekking tussen Koning Willem III en Koningin Emma stierf de broeder van de Koning, Prins Hendrik kinderloos. Door het testament van Koningin Anna Pawlowna, kon de vrouw van Hendrik, Prinses Maria, het overgrote deel van zijn juwelenverzameling niet erven. Een en ander kwam rechtens toe aan Prins Hendrik's zuster Groothertogin Sopie van Saksen-Weimar en aan zijn broer, Koning Willem III. De Kroonjuwelen werden vanaf 1879 verrijkt met een aanzienlijke en bijzondere verzameling Saffieren. Voorts werden de bewaard gebleven edelstenen van Koningin Sophie der Nederlanden (een andere Sophie dan de Groothertogin!) toegevoegd aan het officiële juwelenbezit van het Huis van Oranje-Nassau. Op 21 juni 1882 overleed de eerst gerechtigde van de Nederlandse Troon, Prins Alexander, waardoor zijn bezit aan zijn vader Koning Willem III en zijn halfzusje Prinses Wilhelmina toekwam.

Volgens het toen geldende art 902. BW (Burgelijk Wetboek) waren vader en dochter 'tesamen en ieder voor de helft te noemen en te gedragen als eenige Erfgenamen in de onderwerpelijke Nalatenschap', zoals dat deftig werd uitgedrukt. Daar de Prinses nog minderjarig was, besloten haar ouders op 12 juli 1884 dat, in tegenwoordigheid van de Thesaurier van de Koning - Willem Carel, Baron Snoekaert van Schauburg - en andere getuigen een inventaris gemaakt diende te worden van de nagelaten juwelencollectie.

De voorwerpen die op 4 augustus 1884 werden beschreven waren onder andere:

een Diadeem met Paarlen en Briljanten, waarde f.20.000,00
een Diadeem bestaande uit zeven Sterren met Briljanten en ander edel gesteente, waarde f.3.600,00
een Paarlen Collier, waarde f.60.000,00
een Paarlen Collier van vijf snoeren waaraan een slot met Paarlen en Briljanten, waarde f.40.000,00
twee Kammen met Paarlen en Briljanten, waarde f.10.000,00
een Broche met peer Paarlen, bouton Paarlen en Briljanten, waarde f.8.000,00
vijf Broches met bouton Paarlen en Briljanten, waarde f.4.000,00
acht Korenaren met Briljanten, waarde f.5.600,00
een Collier van Robijnen en Briljanten met medaillon en twee losse stukken, waarde f.6.500,00
een Diadeem en twee losse verlengstukken met Briljanten, waarde f.6.500,00
een Corsage met Briljanten en peer Paarlen, waarde f.12.000,00
twee Oorhangers met Schotse Paarlen en Briljanten, waarde f.400,00

De totale geschatte waarde van de juwelen uit de erfenis van Koningin Sophie bedroeg uiteindelijk meer dan f.500.000,00! In het begin van de 19e eeuw een godsvermogen. Het werd gedeponeerd totdat Wilhelmina meerderjarig was. De Thesaurier schreef een beetje wanhopig aan Willem III, dat er te weinig kistjes waren om alle edelstenen, juwelen en sieraden te herbergen. Kennelijk kreeg de Baron het toch voor elkaar en op 8 augustus ging deze uiterst kostbare verzameling richting Paleis Het Loo. Veel edelstenen zijn in hun natuurlijke staat onaantrekkelijk te noemen en vertonen geen bijzondere kleur. Wanneer de vakman deze steen bewerkt komen vaak een onverwachte schittering, kleur en tekening tevoorschijn. Reeds duizenden jaren geleden werd steen met zeer eenvoudige gereedschappen bewerkt. Vaak bracht met symbolen, tekens of figuren aan. Dat werd primitief - als men tenminste kijkt naar wat we nu kunnen - in het oppervlakte gekrast. De kwaliteit was - uiteraard - zeer wisselend.

Maar al spoedig leerde de steenbewerker zijn stiel met veelal zelf uitgevonden en gefabriceerd gereedschap voor zijn doel geschikt, toch van dat gekras een zeer fraai geheel te maken. Het amulet was geboren. Later werden het zegelstenen met een bepaald figuur en een inscriptie. Hieruit ontwikkelde men het zogenaamde intaglio slijpen. De opdrachtgever koos een ontwerp en de graveur beeldde de voorstelling verdiept uit. De steen was klaar om de tekening die het bevatte samen met warme lak, onder belangrijke documenten te zetten. Men kreeg vertrouwen in de capaciteiten van zo'n man. Waarom dan niet dit toegepast op kostbaarder en duurder materiaal, bijvoorbeeld ruwe, Diamanten, Robijnen, Saffieren, Smaragden, Aquamarijnen en Briljanten? Het vak van graveren deed zijn opgang in de branche van edelstenen en juwelen.

Neem bijvoorbeeld de verloving van de Prins van Oranje met Grootvorstin Anna Pawlowna van Rusland in St. Petersburg. Van nature is de Rus al verzot op het aanrichten van een drankgelag en een grote hoeveelheid voedsel maar ook juwelen gaan zijn smaak niet voorbij. Toch was dat bij die verloving een wat tamme zaak. Hij kreeg een Gouden ring en zij een Zilveren. Neen, dan was het met Prinses Marianne van Oranje en haar 20 karaats Gouden verlovingsringen wel anders gesteld. Beide ringen waren in opdracht van Koning Willem I ontworpen. Op zich al een wat eigenaardige situatie, daar de bruidegom dit gewoonlijk doet. Maar allee, niet moeilijk over doen. Het kostte de toekomstige man van Marianne, Prins Albert van Pruisen in elk geval niets. Alhoewel, hij daar niet van failliet zou gaan. Stamde uit een zeer rijke familie, die niet keek op een paar ons Goud meer of minder. Nog leuker maakte het de grootmoeder van Prinses Marianne, Wilhelmina.

Zij kreeg van Stadhouder Prins Willem V ook een verlovingsring maar dan in stijl. Een stijl die de Oranje's in die tijd gewend waren. Een hele grote diamant met een gewicht 26 1/16 karaat flonkerde aan die ring. Tja, over centen gesproken! Zuinigheid kende de familie ook. Jaren later werd deze toch behoorlijk kostbare Diamant in een slot voor een Collier verwerkt. Gelukkig bleef dat juweel in het bezit van de Oranje's. Bij testament kondigde Anna Pawlowna aan dat dit sieraad naar haar zoon Prins Hendrik ging. Die op zijn beurt zorgde ervoor dat - bij zijn dood - deze ring toekwam aanKoning Willem III. Zo was de cirkel weer compleet en mooi rond.

Linkeropname: Van links naar rechts: De greep van deze Gouden Cachet is geheel bedekt met Turkooizen met uitzondering van de bovenste steen. Dat is uit een cabuchon geslepen granaat. De in wit Agaat gegraveerde stempel eronder draagt de Wapens van Nederland en Rusland. Er naast bevindt zich de diepgroene Jaspis Intaglio en is gevat in een Gouden Stempel die is ingelegd met uit Egypte afkomstige Agaten.

Het derde sieraad is een prachtig bewerkte Go De rechtse is een Cachet met een bergkristal in Goud gemonteerd en voert het gegraveerde Wapen van Stadhouder Prins Willem V en zijn echtgenote Prinses Wilhelmina.uden Cachet en bevat een aan de rand gefacetteerde Bergkristal met daarin minutieus gegraveerd portret van Prinses Carolina, de zuster van Stadhouder Prins Willem V.

Rechteropname: Bovenstaande schitterend gegraveerde steen is afkomstig uit het bezit van Koningin Anna Pawlowna. De rode lak is nog deels zichtbaar. Het geeft aan dat deze zegelring veelvuldig is gebruikt voor het afzegelen van belangrijke documenten.

De tekening in de ring geeft het wapen weer. Er zijn vele van dit soort stenen geweest. Van oudsher waren gesneden en gegraveerde stenen geliefde verzamelobjecten van Vorsten. Stadhouder Prins Willem IV deed daar nier voor onder. Hij had als eerste Oranje een heel behoorlijke verzameling van dat soort stenen aangelegd. De wetenschappelijke term voor het aanleggen van zo'n verzameling luidt dactyliotheek. Rond 1800 was dat ook de benaming voor een verzameling afdrukken van die gesneden stenen.

Op het Stadhouderlijk Hof was in die tijd (1747-1751) werkzaam de beroemde kunstenaar Lorentz Natter.

De Koning is o. m. de bestuurder van deze Stichting. Uit zegelstenen onstonden in de loop van de jaren Wapen- en Monogram Intaglio's. Dat is een prachtig gesmeedde ring met daarop aangebracht een diep verzonken gravure die door het wegslijpen van overtollig materiaal zijn fraaie vorm kreeg. Er was ook een andere methode om de ets in de ring tot zijn recht te laten komen. Dat is de camee. Hiervoor worden 'gelaagde' steensoorten gebruikt, bijvoorbeeld de Agaat. De kunstenaar zorgde dan ervoor dat door middel van het gebruik van donkere en lichte lagen veel contrast in de voorstelling die wordt beoogd ontstond, als delen van die steen werden weggeslepen. Het graveren in steen noemt men ook wel met een deftig woord, lithoglyptiek. Dat woord is afkomstig uit de Griekse taal en betekent steensnijkunst. Om een intaglio of een camee te vervaardigen gebruiken de graveurs van tegenwoordig stalen stiften van verschillende lengten en dikten. De kop van die stiften bestrijkt men dan met olie en diamantgruis waardoor het materiaal beter kan worden uitgeslepen. Vroeger gebruikte de kunstenaar voor het maken van een gravure in een steen, korundpoeder. Vergruisde Robijn of Saffier was de samenstelling van dat poeder. Korund is de natuurlijke grondstof van beide edelstenen. Deze werkmethode bestaat dus al eeuwen.

Deze kreeg de vereerde opdracht om een aantal portretten van diverse leden van het Huis van Oranje in edelsteen te graveren. Het portret van Prins Willem Friso werd door hem vervaardigd en bevestigd in een prachtige Gouden ring. De kunstenaar reisde door heel Europa om inspiratie op te doen. Zijn werk was van een zeer hoge kwaliteit. Zodanig dat als Lorentz oud werk weer opnieuw vervaardigde, men het verschil tussen beide stenen niet of nauwelijk kon waarnemen. Een beroemde verzameling van op deze manier bewerkte edelstenen was afkomstig van de Graaf de Thoms. Deze edelman overleed in 1746 en zijn dactyliotheek werd geveild ten bate van zijn minderjarige dochters. De Stadhouder kocht in 1751 deze zeer fraaie collectie aan en voegde dat bij de zijne. Het paste uitstekend bij hetgeen de Prins al had. Jaren eerder in 1721 verkreeg Prins Willem IV door aankoop van de verzameling De Wilde.

De Wilde was betaalmeester van de Admiraliteit geweest en een gefortuneerde kenner van dit soort stenen. Stadhouder Willem IV bracht een groot deel van zijn collectie onder in het Antiquiteit Kabinet. In 1795 werd zijn zoon Willem V gedwongen te vluchten naar Engeland en hij kon maar een zeer klein deel van deze Stadhouderlijke dactyliotheek meenemen. In het jaar 1802 vertrok Willem's hofmeester Weve van Londen naar Oraniënstein. Hij bezocht - op doorreis - verschillende voormalige hofdienaren van de Stadhouder. Terug in Den haag vernam Weve, tot zijn grote vreugde, dat het restant - een grote cassette met de gegraveerde edelstenen - dankzij mevrouw Schuylenburg en Arnout Vosmaer niet door de Fransen in beslag was genomen. Vosmaer was onder de Stadhouder directeur van zijn verzameling rariteiten. Op deze manier kreeg Stadhouder Prins Willem V zijn eigendom terug en waren de Oranje's de Franse rebellen te snel af.

Ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van Vorsin Juliana werd in 1959 door de bevolking geld ingezameld waarvan men een deel gebruikte voor een bijzonder geschenk. Dat werd een armband-horloge. Op de linker- alswel de rechterfoto staat dat juweel afgebeeld. Het sieraad, dat ook nu nog word gedragen bij bijzondere gelegenheden, werd ontworpen en vervaardigd door werknemers van het voormalige Haagse juweliershuis Steltman. De gebruikte diamanten werden geslepen diamantslijperij Costers.

De middelste opname is een cadeau dat door de bevolking van Nederlands-Indie werd gegeven als bijdrage van dit overzeese gebiedsdeel, in de geschenken die werden verstrekt voor de verloving van Prinses Juliana met Bernhard, Graaf van Lippe-Biesterfeld in 1936. Een groot aantal leden van Indische Vorstenhuizen reisden hiervoor af naar Nederland. Aan de Prinses werd een tasbaar geschenk in de vorm van een Platina armband die geheel bezet was met 1700 juwelen. Het merendeel daarvan waren loepzuivere blauw-witte in briljant geslepen diamanten die afkomstig waren uit Zuid-Afrika. In de armband werden ook 34 vierkant geslepen diamanten gevat. De motieven van dit juweel werden verdeeld in drie vakken. Het middenstuk toonde de Nederlandse Kroon met eronder en aan weerszijden de uitgeslagen vleugels van de mystieke Garuda-vogel.

De andere vlakken werden versierd met de complete afbeelding van de God Visnoe. De overige versieringen waren arabesken, ontleend aan oude Javaanse motieven. Dit kostbare geschenk van de ' ingezetenen van Insulinde' werd op 30 december 1936 op het Paleis aan de Kneuterdijk overhandigd door een afvaardiging van de voormalige kolonie. Deze bijzondere armband, die in nauw overleeg met Juliana to stand kwam, was meer een vaderlands- dan een Indisch product. Diamanten waren hier geslepen. De Amsterdamse diamantslijperij Asscher leverde de ruim 1700 diamanten aan juwelier Bouman die eind-verantwoordelijk was voor dit ontwerp. Daarvoor kwamen Parijse diamantzetters naar Nederland.

Gedurende vele eeuwen was het Huis van Oranje er alles aan gelegen om ervoor te zorgen dat de leden van deze Dynastie 'gelijkwaardig' zouden trouwen. Deze Ebenbürtigkeit was een traditie met redenen omkleed. De belangrijkste reden was niet zozeer trouwen uit liefde maar meer uit Staatsbelang. Er zijn ook weinig huwelijken bekend uit het Geslacht van Oranje-Nassau waar de liefde echt de boventoon heeft gevoerd.

De linkerkroon is de Bruidskroon van Prinses Marianne van Oranje, die zij droeg tijdens de huwelijksceremonie. Als enige dochter vanKoning Willem I en Koningin Wilhelmina zorgde het echtpaar ervoor dat hun kind deze schitterende bruidskroon kreeg. De toenmalige hofleverancier en juwelier Joseph Truffino junior, gevestigd in Amsterdam, tekende voor het ontwerp en het maken ervan. Prijs op 17 oktober 1828 was f.145.000,00 van die tijd.

Op 14 september 1830 droeg Prinses Marianne van Oranje deze Kroon. De Kroon is ook gedragen door Prinses Sophie - dochter van Koning Willem II - toen zij trouwde met Willem-Alexander, Erfgroothertog van Saksen-Weimar-Eisenach op 8 oktober 1842. Het huwelijk werd voltrokken in de Witte Zaal van het Paleis 'in het Voorhout' te Den Haag. De rechterkroon is in opdracht van Koning Willem II vervaardigd. Saillant detail is dat de kroon - bij inventarisatie na het overlijden van de Vorst - opeens veel minder waard bleek te zijn dan voorheen. Het viel taxateurs op dat de kroon er wat anders uitzag dan stond vermeld in de originele rekening.

Bij nadere bestudering van het voorwerp, kwam men tot de conclusie dat er veel Diamanten, Parels en ander edelstenen waren verwijderen. Door de grote schuldenlast van de Koning, werden de erfgenamen gedwongen veel van de sieraden en juwelen van Willem II te verkopen in de hoop de enorme schuldenlast enigszins te verminderen. Althans draagbaar en verwerkbaar te maken. De voormalige Bruidskroon van Prinses Marianne en Prinses Sophie werd uit eindelijk geveild, via het uitbrengen van een schriftelijk bod, en verkocht aan het beroemde Engelse juweliershuis Hunt & Roskill te Londen. Daarvoor was de directeur, de heer Hunt naar Nederland gekomen en hij bood 7600 Britse Ponden. De Bruidskroon werd uiteen gehaald en de edelstenen werden voor andere doeleinden aangewend. Niet alleen zorgde Anna van Egmond, geboren Gravin van Buren voor het ontstaan van een Koninklijke verzameling die door de jaren namen kreeg van Huisdiamentencollectie tot Koninklijke Regalia, maar Prins Maurits wist op dit gebied van wanten. Bij het vermoorden van Prins Willem van oranje verkreeg hij een uiterst kostbare erfenis. Willem van Oranje zag in zijn tijd de juwelen meer als een prettige belegging en gaf daar verder geen emotionele of creatieve waarde aan. Zijn zoon daarentegen wel. De geldelijke waarde werd door Maurits niet over het hoofd gezien. Ook hij droeg zijn steentje bij. Soms kocht hij kostbare edelstenen en parels. Toen zijn oudere broer Philips Willem overleed in 1618, werd Maurits ongeveer het gehele hebben en houden van zijn voor altijd vertrokken Hoogheid, nagelaten.

Er was wel een maar. Als hij, Maurits, kinderloos overleed ging de gehele nalatenschap van Philips Willem naar neef Ernst Casimir van Nassau-Dietz en diens wettelijke nageslacht. Onder zijn broer die hem opvolgde, kregen kostbare sieraden meer en meer aandacht. Men begon door te krijgen dat je met parels en andere edelstenen een status kon creëren, die bijna gelijk stond aan die van de gekroonde Hoofden in de omliggende landen. Er werden bepalingen in het leven geroepen die ervoor zorg moesten dragen dat de sieraden, thans door hen familiejuwelen genoemd, ook daad werkelijk binnen de Oranje-Nassaus bleven. Zoals we inmiddels weten en regelmatig zien is dat aardig gelukt.