De Huizen van Oranje en Nassau

Koninklijke Juwelen en Sieraden
Vlag BelgieVlag NederlandGouden KroonGouden KroonVlag LuxemburgVlag Duitsland
Bronvermelding

 Vorstelijke Juwelen en Sieraden  

Gouden en Zilveren Geschenken

Vele kunstvoorwerpen, vervat in prachtige en soms beroemde verzamelingen uit het Huis van Oranje-Nassau, zijn door illustere leden van die geslachten - over een periode van honderden jaren - bijeen gebracht. Vaak ook verkregen als blijk van waardering, als een cadeau bij een bezoek of simpelweg aangekocht van een particulier of bij een veiling. Het aantal stukken loopt in de duizenden. Om nu duidelijk te weten wat er wel en niet is, werd en wordt al deze pracht en praal - in de laatste jaren -gecatalogiseerd en voorzien van een label dat de gulle schenker, de aankoper of verzamelaar aan geeft.

Daarvoor werd - zoals reeds vermeld - de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis van Oranje-Nassau opgericht. Het Koninklijk Huis Archief (KHA) participeert daarin als bewaarder van de geschenken, aankopen en eigendommen verkregen door vererving. Het Archief is particulier eigendom van de Koningin en het bestuur - bestaande uit drie mensen - wordt voorgezeten door de Prins van Oranje. De bij de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis van Oranje-Nassau in beheer zijnde kostbaarheden, worden dus bewaard en beheerd door het KHA. Dat KHA is te vinden in de tuin van Paleis Noordeinde en is slechts mondjesmaat opengesteld voor publiek

Links: Na meer dan een eeuw was Prinses Juliana tijdens de oorlogsjaren de eerste Oranje die de Nederlandse Antillen en Suriname bezocht. De bevolking sloot haar daar onmiddellijk in het hart met als gevolg een regen van cadeaus. Bij haar latere bezoek in 1965 als Koningin schonk de ministerraad van de Nederlandse Antillen haar een tafelstuk in de vorm van een zilveren schelp. Het meer dan fraai ontwerp is vervaardigd uit handmatig bewerkt zilver. Ook hier is een groot kunstenaar aan het werk geweest, die laat zien wat je zoal met edele metalen kunt doen.

Midden: Een kleine link met een ver verleden. u weet wel de basis van het geslacht Oranje (vroeger Orange geheten). Bij de geboorte van Prinses Juliana schonk de Franse stad Orange haar een rammelaar in de vorm van een zilveren sinaasappel. Op deze manier wilde de stad getuigen van het feit, dat de familienaam van de nieuw geboren Prinses, Van Oranje, daar - in een diep verleden - haar oorsprong vond. De vervaardiger van dit moois is onbekend en dat is jammer. Je ziet niet zo vaak zo'n schitterend staaltje van vakmanschap.

Rechts: Tijdens haar studententijd in Leiden had Prinses Juliana kennis gemaakt met de Kroonprins van het Sultanaat Djokjakarta op Java, in Leiden ´Henkie´ genaamd, die daar ook studeerde. Bij haar huwelijk in 1937 stuurde hij haar als huwelijksgeschenk een sirihschaal, uitgevoerd in goud en bezet met diamanten. Een sirihschaal is een onderdeel van een sirihstel, dat gebruikt wordt voor het klaarmaken van het genotmiddel, de sirihpruim. Het aanbieden van een sirihstel geldt in Indonesië als hoogste vorm van gastvrijheid.

Links en Rechts: Huwelijkscadeau Zilveren schaal van Prins Willem IV en Anna Prinses Royal. Paul de Lamerie Londen 1733. Gewicht 1271 gram 34.4 cm. Ovaal, de licht taps toelopende zijkantenvan deze schaal zijn in reliëf en stak als Basketweave onder een soortgelijke grens.

Midden: Gouden rammelaar met edelstenen, geschonken door de vrouwen en meisjes van de stad Groningen bij de geboorte van Prinses Juliana in 1909 (rechts). Gouden rammelaar in de vorm van een driedelige payung (staatsieparasol) met diamanten kroon, geschonken door de Sultan van Deli bij de geboorte van Prinses Beatrix in 1938.

Linksboven: Met het leggen van eerste stenen werd al vroeg begonnen. Zo legde een tienjarige Prinses Juliana al op 25 februari 1920 de eerste steen voor het eerste vaste gebouw van het Jaarbeurscomplex aan het Vredenburg in Utrecht.Het complex zou later uitgroeien tot een van de mooiste en meest bezochte tentoonstelling's ruimten van ons land. Helaas is het in de vijftiger jaren het slachtoffer geworden van de geldingsdrang van het toenmalige gemeente- bestuur. Dat vond het nodig om de Catharijne Singel dicht te donderen en aangezien de Jaarbeurs daarbij in de weg stond, werd dit vrolijk opgeruimd. Nu anno 2010 is die Singel grotendeels weer opengegraven, ter meerdere glorie van onze belastingcenten!

Midden: Koningin Emma en Koningin Wilhelmina gaven elkaar bij feestelijke gebeurtenissen, zoals verjaardagen of andere hoogtijdagen geschenken met een antieke en historische waarde. Bijvoorbeeld deze Zilveren luiermand, door Hans Coenraedt Brechtel (1608-1675) in 1652 vervaardigd te Den Haag. In het midden is een vorstelijk monogram te zien. Naar wie dit verwijst, is niet duidelijk. De mand was een verjaardagscadeau van Koningin Wilhelmina aan haar moeder, Koningin Emma, in 1901. Het monogram in het middelpunt, zou het wapen kunnen zijn van Elisabeth van Nassau-Beverweerd, een dochter van Prins Maurits. Hetzelfde monogram komt voor op een zilveren toiletstel en een zilveren ijskan. De Prinses was gehuwd met de Engelsman Sir Henry Bennet, de latere Graaf van Arlington.

Rechtsboven: Het 'Comité tot Luisterrijke Viering te ´s-Gravenhage' schonk Prinses Juliana en Prins Bernhard ter gelegenheid van hun huwelijk in 1937 een gouden pen in de vorm van een veer. Zowel bij de ondertrouw als bij het burgerlijk huwelijk tekenden de Prins en de Prinses de aktes met deze pen.

Links: Gedurende haar regeringsperiode ontmoette Koningin Juliana regeringsleiders die in die tijd ook de Nederlandse bevolking buitengewoon fascineerden, zoals de Sjah van Perzië, Maarschalk Tito van Joegoslavië en vele anderen personen.

Een van hen, Keizer Haile Selassie van Ethiopië, verleende de Koningin de Gouden Keten van de Orde van het Zegel van Solomon bij zijn bezoek aan Nederland in 1954.

Tijdens haar regering verdwenen deze allen van het wereldtoneel. Politiek bedrijven lijkt een vreemd spelletje te zijn.

Rechts: Op 5 juni 1909 doopte hofpredikant Drs. J. H. Gerretsen Prinses Juliana in de Haagse Willemskerk.

Bij die gelegenheid kreeg de Prinses dit doopbijbeltje met het Nieuwe Testament en psalmen en gezangen.

Het is aan de voorzijde versierd met goudbeslag. De decoratie bestaat uit een gekroond initiaal ‘J’, omringd door oranjetakken en vier rozetten op de hoeken.

In het gouden slot is de doopdatum gegraveerd.

De Prins van Oranje was in 1816 gehuwd met Grootvorstin Anna Paulowna van Rusland.

De bruidsschat die zij mee bracht was enorm en ook kostbaar. Vele sierlijke kannen, bekers, juwelen, serviesgoed van het allerfijnste Porselein, Zilveren en Gouden voorwerpen van onschatbare waarde vielen ten deel aan het Huis van Oranje Nassau.

Maar ook meubilair van de allerbeste kwaliteit hout dat er maar in Rusland was te vinden en uiteraard gemaakt door de beste houtbewerkers die haar volk voort bracht. Nadat op sommige goederen bij de Belgische opstand in 1830 beslag was gelegd, werden deze in 1839 weer vrij gegeven. Een aantal van die interieurstukken belandde zodoende op Paleis Soestdijk. De Koningin was zozeer op deze zomerresidentie gesteld, dat zij het in 1849 kocht uit de nalatenschap van haar echtgenoot. Het zal geen mens verbazen dat talloze herinneringen aan Anna Paulowna daar ook te vinden zijn.

Dat mag blijken uit een gedegen en goed bijgehouden inventaris systeem uit de jaren 1852 en 1868. Dat vertelt ons precies en uiterst nauwkeurig wat de Koningin bezat. De Koningin was zozeer op deze zomerresidentie gesteld, dat zij het in 1849 kocht uit de nalatenschap van haar echtgenoot. Het zal geen mens verbazen dat talloze herinneringen aan Anna Paulowna daar ook te vinden zijn. Dat mag blijken uit een gedegen en goed bijgehouden inventaris systeem uit de jaren 1852 en 1868. Dat vertelt ons precies en uiterst nauwkeurig wat de Koningin bezat.

Bijvoorbeeld ter linkerzijde een ritueel Gouden zoutvat stammende uit 1816, afkomstig uit haar bruidsschat. Haar vader Tsaar Paul I had het bij zijn Kroning in 1796 gekregen van de bevolking van Moskou. Het zoutvat kwam in het bezit was van de Russische gemeenschap in Den Haag. In latere jaren werd het geschonken aan Prinses Juliana en Prins Bernhard ter gelegenheid van hun huwelijk.

De opname in het midden staan twee bekers of roemers zoals men wenst. Zo kocht Koningin Emma op een dag een grote glazen roemer die uit 1660 stamde. Dit glas was door een meester-graveur - naam is helaas onbekend gebleven - voorzien van de portretten van zes Prinsen van Oranje, te weten Prins Willem I, Prins Filips Willem, Prins Maurits, Prins Frederik Hendrik, Prins Willem II en Prins Willem III. De eerste vier waren gezeten op zetels en de laatste twee op paarden. het glas was opgeborgen in een houten foedraal. Dat kunstwerkje was in de 18e eeuw bijgemaakt en beschilderd met de Wapens van Prins Willem IV en zijn vrouw Prinses Anna van Hannover etc. de andere portretten van Prins Willem I, Prins Filips Willem, Prins Maurits en Prins Frederik Hendrik, werden ontleend aan een anonieme prent.

Op de foto aan de rechterkant staan twee schitterende Gouden flessen en deze zijn van een geheel andere rangorde dan gebruikelijk. Het was een gift. Het zijn twee Indische Gouden waterflessen uit het begin van de 18e eeuw en van onschatbare waarde. Zij zijn niet gelijk van grootte en vormgeving. Ook het graveren is op een gehele eigen wijze per fles verricht. Dat geeft de zekerheid dat die Gouden voorwerpen met de hand zijn gemaakt en dus een unicaat zijn. Deze werd aan Prins Hendrik 'De Zeevaarder' ter hand gesteld. Hendrik was de eerste Oranje die een marine-opleiding had genoten en
met die ervaring, zwierf deze rusteloze Oranje over bijna alle wereldzeeen. Overal waar hij voet aan wal zette, kreeg hij geschenken.

Het Huis van Oranje Nassau had sinds Prins Maurits al heel goede banden met Indonesie en haar Vorsten. Cornelis Houtman bezocht in 1596 met vier schepen de plaats Bantam op het eiland West-Java. Daar sloot hij - koopman voor zijn heer Prins als Cornelis was - lucratieve specerij-contracten af met de Vorst of Patih van Bantam. Er volgende nog een aantal missies. Een brief van de hand van Prins Maurits aan zorgde ervoor dat de Hollanders werden bevooroordeeld boven de Portugezen. Omdat het de Sultan goed beviel zaken te doen met de Hollanders, zond hij zeer kostbare geschenken naar de Prins Maurits en Prins Frederik Hendrik. Helaas zijn die niet meer in de Koninklijke Verzamelingen aanwezig.

In 1544 erfde Prins Willem I van Oranje bijgenaamd Willem de Zwijger, (1533-1584) bezittingen gelegen in Nederland en Frankrijk. Hij was toen 11 jaren oud. Deze waren afkomstig van zijn verre neef Rene van Châlon. Het onafhankelijk Vorstendom Orange kwam in zijn handen en op die manier kon deze jongeman zich tooien met de titelPrins van Orange (Oranje). Op deze manier schaarde Willem I zich onder de soevereinen van zijn tijd, zonder hoogstwaarschijnlijk te weten wat dat precies inhield.

Dat de Prins niet van half werk hield bleek uit het gegeven dat hij in het Vorstemdom een Parlement aanstelde. Zijn oudste zoon Filips Willem is de enige Prins van Oranje geweest die in Orange van 1603 tot 1608 heeft geresideerd. Tot in het jaar 1665 werden Prinsen van Oranje in Orange ingehuldigd. In de meeste gevallen had men geen zin om daar ter plaatse te verschijnen dus werd er fluks een afgevaardigde gestuurd die alle egards in ontvangst nam.

In 1665 viel die eer te beurt aan de secretaris van de Prins, de bekende geleerde Constantijn Huygens. Het Vorstendom werd in de jaren erna verschillende keren bezet. In 1702 trok de Franse Koning Lodewijk IV definitief de stekker uit dat Vorstendom en lijfde het simpelweg in. Zo ging dat in die dagen. Ondanks die tegenslag, weten we, dat de titel Prins van Oranje tot de dag van vandaag een wezelijk onderdeel uitmaakt van de titels uit het Geslacht Oranje-Nassau.

De Gouden medalle aan de linkerkant draagt de beeltenis van Prins Willem I van Orange en werd vervaardigd uit Goud. Bovendien werd het voorzien van Gouden kettingen en een oog om het ergens aan vast te doen of te dragen. Het stuk werd ontworpen door de kunstenaar Conrad Bloc in 1577.Deze kunstenaar werd in Frankrijk geboren en was van beroep een Medailleur (medaille ontwerper en vervaardiger) verhuisde gedurende de Reformatie naar Antwerpen.

Door zijn opstelling en daardoor sympathiserende met die beweging, werd hij uit die stad verbannen en ging naar Rome. Jaren later kwam hij terug in Antwerpen en werd daar meester-goudsmid in 1581. Toch bleef Frankrijk hem trekken en wederom verhuisde Conrad naar dat land. In 1602 sloeg hij zijn laatste medaille. Zijn werkstukken zijn gesigneerd als volgt. Op de schouder in de beeltenis is gegraveerd de leeftijd waarop hij het stuk maakte: AET (ATE) 35 (leeftijd 35 jaar). Met hierna vermeldde handtekening van de kunstenaar: CONR (ADUS) blok F (ECIT), dat wil zeggen: Conrad Bloc deed dit.

Het is voor een Vorst van groot belang zijn land goed te leren kennen. Daarbij wordt zeker de bevolking niet over geslagen. Onderweg te zijn met een paard of met een koets zet geen zoden aan de tijd. Harde billen en een narrige buit zijn daarvan het gevolg. Neen, de Koning bedacht dat dit beter zou gaan met het Ijzeren Paard. Een uitvinding die niet zo oud was en in ons land nog volop in ontwikkeling was. In de loop van de 19e eeuw nam de industrialisering in ons land gestadig toe. Grote openbare werken, zoals het bouwen van bruggen, het aanleggen van spoorlijnen en waterbouwkundige projecten waren niet meer weg te denken.

Goud: Goud is een zacht, geel, helder, natuurlijk materiaal dat miljoenen jaren geleden onder enorme druk is ontstaan in de dieper gelegen lagen van de aardkorst. Tegenwoordig wordt het goud gewonnen door voornamelijk ondergrondse mijnwinning in Zuid-Afrika, De Verenigde Staten, Australië, Rusland, Canada, China, Brazilië en de Filipijnen. Uit de verwerking van 3 ton erts wordt 1 ons goud gewonnen. Goud vergaat niet, oxideert niet enbehoudt z'n glans. Van alle edelmetalen is goud het best te bewerken. Tachtig procent van de wereldwijde goudproductie wordt omgezet in juwelen, de rest wordt gebruikt voor toepassingen in de geneeskunde, industrie of tandheelkunde.


v.l.n.r. Goud, Zilver en Platina

In Nederland kennen we 2 gangbare goudlegeringen: 14 karaat en 18 karaat. 24 Karaat goud is 100% puur goud en te zacht om zo in sieraden te verwerken. Legeringen onder de 14 karaat mogen in Nederland geen goud genoemd worden. De kleurnuances geelgoud, roodgoud en witgoud worden algemeen aanvaard. Witgoud wordt verkregen door legering van geelgoud met nikkel, palladium of zink en eventueel een kleine hoeveelheid zilver en koper. Bovendien wordt witgoud na verwerking voorzien van een dun laagje rodium, een metaal dat harder en witter is dan witgoud. Dit laagje is niet zo duurzaam als platina omdat het er in de loop van de jaren afslijt.

Zilver: Zilver is net als goud en platina ook een edelmetaal. Net als goud en platina, roest zilver niet. Het heeft een zuivere witte kleur en is gemakkelijk te bewerken. Het is zo zacht dat het met de hand en fijne gereedschappen te bewerken is. Zilver is lichtgevoelig en geleidt elektriciteit beter dan andere metalen. Zilver werd in Europa voor het eerst ontdekt in de Spaanse zilvermijnen. Tegenwoordig wordt het gewonnen in mijnen in Canada, de Verenigde Staten, Zuid-Amerika en Australië. Meestal wordt zilver in verbinding met niet-edele matalen als lood en koper gedolven. Dit mengsel wordt dan zo bewerkt dat het zilver gescheiden wordt van de andere metalen. Puur zilver is te zacht om te verwerken tot sieraad of gebruiksvoorwerp. Daarom wordt zilver samengesmoten met andere metalen, zoals koper. Er ontstaat dan een legering waarin de hoeveelheid puur zilver het zilvergehalte bepaalt. In Nederland kennen we 2 gangbare zilverlegeringen: 1e gehalte zilver (92,5% zuiver), ook wel 'sterling zilver' genoemd en het 2e gehalte zilver (83,5% zuiver).

Platina: Het zeldzame platina is één van de meest kostbare en pure materialen op aarde. Delving van dit materiaal vind plaats in Colombia, Canada, Rusland en Zuid-Afrika. Uit 10 ton erts kan maar ca. 31 gram platina gedolven worden. De bewerking van platina is al even moeilijk vanwege de bijzondere eigenschappen van het materiaal: het heeft een extreem hoog smeltpunt en het is hard, sterk en zwaar (60% zwaarder dan goud). Omdat dit materiaal zo duurzaam is is het ideaal voor een sieraad dat elke dag gedragen wordt, zoals een trouwring. Voordeel van dit edelmetaal is dat het niet of nauwelijks zal slijten of verkleuren. Bovendien is het metaal zo puur, dat zelfs de meest gevoelige huid dit kan verdragen. De mooie witte glans van platina combineert prachtig met kostbare edelstenen zoals diamanten.