Koninklijke Verzamelingen

Vorstelijke Waaiers

Een belangrijk deel van de collectie van het Huisarchief bevat een groot aantal foto's, deels bijeengebracht in albums. Hiertoe behoren zowel
portretfoto's als foto's van verblijven van de Koninklijke Familie. Verder worden er onder meer topografische prenten en tekeningen, prentbriefkaarten en krantenknipsels bewaard. De kunstcollectie van de Oranjes omvat een groot aantal aquarellen, schilderijen en sculpturen.
Ook behoort daartoe een omvangrijke verzameling portretminiaturen, waarvoor de kiem werd gelegd door Koningin Mary (1662-1695),
de vrouw van Willem III (1650-1702). Deze deelcollectie wordt als een van de best bewaarde ter wereld beschouwd. Ze werd in 1993 zeer uitgebreid beschreven in toenmalige catalogus. Tot de Koninklijke verzameling behoren verder waaiers, vele voorwerpen die betrekking hebben
op Nederlands-Indië, unieke gedenkpenningen en prachtig textiel (waaronder de kantcollectie van Koningin Emma).


Portretminiatuur Prinses Sophie van Oranje Nassau, Waaier van Koningin Wilhelmina en portreminiatuur van Prins Filips Willem

Linksonder: Tuinfeest', circa 1880-1890. Net als de waaier met een afbeelding van een zigeunerin is deze waaier beschilderd door père Jules Donzel
(zijn zoon, eveneens Jules genaamd, was ook waaierschilder). De voorstelling van een tuinfeest is weergegeven in de trant van schilderijen van de
18de-eeuwse kunstenaar Jean Antoine Watteau. Het parelmoeren montuur is zeer verfijnd gesneden en diverse delen zijn prachtig verguld.
De jonge Koningin Wilhelmina is met de volledig geopende waaier afgebeeld op een foto uit 1897.

Middenboven: Franse president had een bezoek aan Nederland had afgelegd. Bij het contra bezoek werd de Koningin overladen met cadeaus. De stad Parijs schonk onder meer deze 18de-eeuwse waaier aan Vorstin Wilhelmina. De waaier is beschilderd met een voorstelling van de triomfale intocht van Alexander de Grote in Babylon, de stad die hij in 331 voor Chr. zonder noemenswaardige tegenstand veroverde. Alexander de Grote werd door inwoners juichend onthaald omdat hij de gehate Perzen had weten te verdrijven.

Rechtsboven: Het montuur van ivoor en schildpad bevat schilderingen van Diana en Actaeon in goud en grisaille, aangebracht door de Franse schilder Edouard Moreau (1825-1878).Tijdens de jacht liet Actaeon zijn blik vallen op de badende Diana, Godin van de jacht. Geschokt bespatte
zij hem met water waarop Actaeon in een hert veranderde en door zijn jachthonden werd verscheurd. De honden zochten wanhopig naar
 hun baas en kregen pas rust toen van Actaeon een beeld werd opgericht. De verbeelding van deze twee mythologische goden op het montuur dient ter ondersteuning van de scène op het blad: de valkenjacht, geschilderd door de schilder M. A. Kuytenbrouwer (1821-1897).

Linksboven: Koningin Emma heeft deze waaier, vervaardigd in de jaren 1890, wellicht van haar schoonzuster Sophie, Groothertogin van Saksen-Weimar (1824-1897) gekregen. Meer dan een eeuw later heeft Koningin Beatrix de waaier cadeau gedaan aan Prinses Máxima.
De voorstelling van orchideeën en zingende vogels is aangebracht op zijde in zachte pasteltinten. De waaier is gesigneerd 'Billotey' en verwijst hiermee naaréén van de leden van een Franse kunstenaarsfamilie die zich eind negentiende eeuw, begin twintigste eeuw veelal toelegde op het schilderen van waaiers.

Rechtsboven:Beschilderde ivoren brisé-waaier met medaillons die portretten van Prinses Juliana als baby en peuter tonen. De waaier is rond 1914 vervaardigd, toen de Prinses een jaar of vijf oud was. Op de achterzijde is een zeegezicht geschilderd. Het is helaas niet bekend welke kunstenaar de schilderingen heeft aangebracht. Het is een van de vele die Juliana in haar leven als Prinses en Vorstin heeft verzameld.
Vaak werden deze als cadeau gegeven.

Linksboven: Het montuur van ivoor en schildpad bevat schilderingen van Diana en Actaeon in goud en grisaille, aangebracht door de Franse
schilder Edouard Moreau (1825-1878). Tijdens de jacht liet Actaeon zijn blik vallen op de badende Diana, godin van de jacht. Geschokt bespatte
zij hem met water waarop Actaeon in een hert veranderde en door zijn jachthonden werd verscheurd. De honden zochten wanhopig naar
hun baas en kregen pas rust toen van Actaeon een beeld werd opgericht. De verbeelding van deze twee mythologische goden op het montuur dient ter ondersteuning van de scène op het blad: de valkenjacht, geschilderd door M.A. Kuytenbrouwer (1821-1897).

Rechtsboven: Koningin Wilhelmina heeft deze waaier zelf beschilderd met voorstellingen van Paleis Soestdijk, Paleis Het Loo en jachtslot Het Oude Loo. Zij schonk de waaier in 1901 aan haar moeder, Koning Emma. Het ivoren montuur is wederom vervaardigd door de firma Alexandre. 
Koningin Wilhelmina was een getalenteerd kunstenares. In 2006 heeft Paleis Het Loo in samenwerking met de Stichting Historische Verzameling
van het Huis Oranje-Nassau een overzichtstentoonstelling georganiseerd met schilderijen en tekeningen van haar hand. Tijdens de Heian periode (794-1185) werd door de Japanners de sensu uitgevonden. Deze waaier kon men vouwen. Hij was gemaakt van hout en papier. Later begon men ook zijde te gebruiken voor het blad. Een variant van de sensu is de hi-ogi, dit een versierde waaier die door de aristocraten in het hof werd gebruikt. Geschriften van de Heian periode, zoals Sei Shonagon’s Pillow Book en Murasaki Shikibu’s Tale of Genji bevatten ook scènes waarin de sensu wordt gebuikt voor kalligrafie, of als een cadeau. Met de ontwikkeling van de waaier als een kunstobject begon het ook een export
goed te worden. De monnik Chonen bracht tijdens zijn bezoek naar de Chinese Keizer in 983 de sensu waaier als een gift. 

De komende eeuwen werd de sensu waaier langzamerhand een typerend Japans exportproduct naar China en Korea. Vooral met de opkomst van de e-ogi en het gebruik van een zijden blad was de sensu een gewild product. Via de zijderoute kwamen de sensu waaiers ook in Europa. In de 18de eeuw, dank zij de algemene verspreiding van de waaier produceerde men hem ook in een variëteit van vormen en kleuren. De uitvinders
van de eerste opvouwbare waaiers lieten zich inspireren door prototypes uit het Verre Oosten, die naar Europa werden gebracht door koopvaardijschepen, handelaars en de religieuze Orden. Doordat wij Hollanders een voortvarend volkje waren en nog steeds zijn, kwamen
veel van deze prototypes uit opgezette kolonies langs de kusten van China en zelfs Japan.

Deze vroege waaiers waren gereserveerd voor de Royalty en de adel. Bovendien waren deze zeer pittig aan de prijs. Dat dure speelgoed werd beschouwd als een statussymbool. Het montuur waarbinnen de waaier werd vervaardigd was vaak van materialen zoals ivoor, vaak parelmoer en schildpad, gesneden, doorboord en versierd met zilver, goud en edelstenen, de bladeren werden goed in de verf gezet door vaklieden.

Links: Deze waaier uit circa 1880 met een vouwblad van prachtige verfijnde Brusselse kant, was eigendom van Koningin Emma. Het heeft een montuur van gesneden parelmoer, waarvan delen zijn verguld en verzilverd. In het midden zijn gouden putti, engelachtige kinderfiguurtjes, aangebracht. Het alliantiewapen van Koningin Emma (het Koninklijk Wapen van Nederland gecombineerd met het wapen van Waldeck-Pyrmont)
is in de kant verwerkt. De satijnen doos waarin de waaier wordt bewaard is van Boval de Beck, 'Manufacture Royal de Dentelles, Fournisseur de S.M. la Reine de Hollande', een van de belangrijkste Belgische handelaren in kant.

Midden: In de collectie van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau bevindt zich een groot aantal Indische objecten van 
uitmuntende kwaliteit, waaronder deze gouden waaier in de vorm van een pauw met Javaanse inscriptie. De waaier is gemaakt in de trant van Javaanse waaiers uit het begin van de 19de-eeuw. Het was een geschenk van Ratukencono, weduwe van de Sultan van Djokjakarta,
Hamengku Buwono VII, aan Koningin Wilhelmina ter gelegenheid van haar 25-jarig regeringsjubileum. Een broer van de Sultan, Pangeran (prins) Soerjowidjojo, heeft de waaier in 1923 op Paleis Het Loo aan Koningin Wilhelmina aangeboden.

Rechts: In 1912 brachten Koningin Wilhelmina (1880-1962) en Prins Hendrik (1876-1934) een staatsbezoek aan Frankrijk, nadat een jaar eerder de
Franse president een bezoek aan Nederland had afgelegd. Bij het bezoek werden zij overladen met cadeaus. De stad Parijs schonk onder meer deze 18de-eeuwse waaier aan Koningin Wilhelmina. De waaier is beschilderd met een voorstelling van de triomfale intocht van Alexander de Grote
in Babylon, de stad die hij in 331 voor Chr. zonder noemenswaardige tegenstand veroverde. Alexander de Grote werd door inwoners juichend onthaald omdat hij de gehate Perzen had weten te verdrijven.

Linksboven: Deze waaier komt uit het bezit van Koningin Sophie (1818-1877), de eerste echtgenote van Koning Willem III (1817-1890). Het blad laat een zogenaamde fête galante zien, elegante figuren in een landschap. Op de achterzijde zijn bloemen en tuingereedschappen in goud geschilderd, dit zou op een verwijzing naar de lente kunnen duiden. Het parelmoeren montuur is verguld en er zijn diamanten op aangebracht.
Het rijtje edelstenen op de voorzijde van het montuur vormen – door telkens de eerste letter van de betreffende edelsteen te nemen –
de naam 'CATHARINA': Chrysopraas, Amethist, Turkoois, Heliodoor, Amethist, Robijn, Jaspis, Nefelien en Amethist.

Rechtsboven: Ivoren brisé-waaier waarvan de benen van bloemmotieven zijn voorzien, met in het midden oranjebloesem. Een brisé-waaier bestaat alleen uit benen die aan de onder- en bovenzijde aan elkaar zijn bevestigd. De waaier is, getuige de inscriptie op het voorste been, geschonken aan Koningin Emma (1858-1934) ter gelegenheid van haar huwelijk met Koning Willem III in januari 1879. De aanbieder, de Graaf van Hompesch, heeft de waaier zelf vervaardigd. Op de voorzijde heeft hij de wapens van Oranje en Waldeck aangebracht en in elk been is aan de bovenzijde de letter van één van de elf toenmalige Nederlandse  provincies uitgesneden.

Over de geschiedenis van de waaier zijn er niet veel gegevens bewaard, en toch door onderzoek naar de geschiedenis van de waaier in Spanje weet men datin de19de en het begin van de 20ste eeuw, Spanje het land was waar het gebruik van de waaier het meest uitgebreid was.
Het is ook nu nog één van de weinige landen waar de waaier gefabriceerd wordt. Sinds zeer lang en op verschillende plaatsen verschijnen
gebruikte waaiers in alle dorpen in de oudheid. In het Egypte van de farao’s kenden ze reeds de grote waaiers van pluimen, die we hedendaags kunnen bewonderen in geconserveerde schilderijen en bas-reliëfen van die tijd.

In China kan men duizenden jaren teruggaan want schijnbaar gaat het gebruik van de waaier terug tot in de tijd van Hsien-Yuan, in het jaar 2697 voor Christus. De grote revolutie in de wereld van de waaier deed zich voor vanaf men hem plooibaar maakte. Aan wie schrijft men deze
uitvinding toe? Het meest waarschijnlijke antwoord is dat de Japanners het uitvonden in de 7de eeuw van onze jaartelling. In de 16de eeuw , afkomstig uit China en Japan waar het gebruik van de plooibare waaier zich reeds had uitgebreid, komt hij naar het westen de commerciële
routes volgend door Spanje en Portugal. In het begin was het een duur en zeldzaam object waar enkel de dames van hoge stand van konden genieten, maar spoedig ontstond er een grote industrie die zich uitbreidde over heel Europa en de plooibare waaier kopieerde. Het is door deze industrialisatie dat de plooibare waaier populairder werd enbeschikbaar voor alle klassen van de bevolking. 


Links: De Haagse fotograaf Adolphe Zimmermans (1858-1922) heeft hier de jonge Wilhelmina een jaar voor haar inhuldiging als Koningin 
gefotografeerd op Paleis Noordeinde. Zimmermans heeft Koningin Wilhelmina meermalen geportretteerd.Vrij ongebruikelijk houdt
Koningin Wilhelmina de waaier met het tuinfeest volledig geopend in haar handen (1897).

Midden: Als dank voor de kanten waaier die haar man Prins Hendrik haar schonk als huwelijkscadeau, gaf Koningin Wilhelmina de schilder 
Pieter Haaxman (1854-1937) de opdracht een portretminiatuur van haar te schilderen waarop zij deze waaier in haar handen houdt. Een klein etiketje op de achterzijde met de letter 'H' getuigt van het feit dat Koningin Wilhelmina deze miniatuur vervolgens cadeau heeft gedaan aan haar echtgenoot. De schilder heeft, zoals veelal gebruikelijk bij miniaturen, het portret in waterverf op ivoor aangebracht.

Rechts: Staatsieportret van Koningin Emma waarop zij de waaier met een zigeunerin op een dorpsplein half geopend in haar handen houdt.
De foto is in 1901 gemaakt door Wegner & Mottu te Amsterdam, een bekende firma die ook in opdracht van het Nederlandse Hof werkte.

	Deze waaier komt uit het bezit van Koningin Sophie (1818-1877), de eerste echtgenote van Koning Willem III (1817-1890). Het blad laat een zogenaamde fête galante zien, elegante figuren in een landschap. Op de achterzijde zijn bloemen en tuingereedschappen in goud geschilderd, dit zou op een verwijzing naar de lente kunnen duiden. Het parelmoeren montuur is verguld en er zijn diamanten op aangebracht. De voorkant is tevens voorzien van de foto's van de kinderen. Het rijtje edelstenen op de voorzijde van het montuur vormen – door telkens de eerste letter van de betreffende edelsteen te nemen – de naam 'CATHARINA': Chrysopraas, Amethist, Turkoois, Heliodoor, Amethist, Robijn, Jaspis, Nefelien en Amethist.
Koningin Emma heeft deze waaier, vervaardigd in de jaren 1890, wellicht van haar schoonzuster Sophie, Groothertogin van Saksen-Weimar (1824-1897) gekregen. Meer dan een eeuw later heeft Koningin Beatrix de waaier cadeau gedaan aan Prinses Máxima. De voorstelling van orchideeën en zingende vogels is aangebracht op zijde in zachte pasteltinten. De waaier is gesigneerd 'Billotey' en verwijst hiermee naar één van de leden van een Franse kunstenaarsfamilie die zich eind negentiende eeuw, begin twintigste eeuw veelal toelegde op het schilderen  van waaiers.		De moderne cultuur van vandaag de dag, geeft een totaal ander beeld van de aankleding van een waaier. was het voor heen ivoor en satijn dat de klok sloeg, nu is het heel gewoon hout met papier.  De toch zo belangrijke tekening van de beschilderen gebeurt nu automatisch met een machine. Bij de wat duurdere exemplaren doet een kunstschilder dit met de hand. Uiteraad is de kwaliteit daar ook naar. De een is een paar dubbeltjes en de ander kan in de tienduizenden Euries lopen. In feite voor elke portemonnee wat wils. De meesten komen uit Japan,  China of Taiwan.

Een waaier is een klein instrument, dat men met de hand bedient om zich koelte toe te wuiven. De waaier bestaat uit losse fragment die verbonden zijn
aan een kant. De rest wordt bijeen gehouden door textiel of een ander materiaal dat geen wind doorlaat. Door de waaier te richten naar het
gezicht,ontstaat er door beweging een tocht. Het ziet er uit als de staart van een pauw die open staat. Een waaier wordt al eeuwenlang gebruikt door
dames om zo onopvallend zich wat af te koelen, vele dames waren ingesnoerd en droegen vele rokken en accessoires. Dames benuttigden dan deze
waaier om discreet en elegant hun rijkdom te tonen.Veel waaiers werden versierd en waren kostbare objecten. Vaak werden ze vervaardigd uit dure
stoffen zoals zijde, fluweel, satijn, batist,binnen, kant, perkament, papier, been, pluimen, ivoor,albast, zilver, goud, hout, of parelmoer. de afwerking
bestond uit kleine details, gaande van een strik of borduursel tot zelfs diamanten en edelstenen toe.