De Huizen van Oranje en Nassau

Vorstelijk Verzamelen

Bronvermelding

Koninklijke Verzamelingen

Vorstelijke Waaiers

Een belangrijk deel van de collectie van het Huisarchief bevat een groot aantal foto's, deels bijeengebracht in albums. Hiertoe behoren zowel portretfoto's als foto's van verblijven van de Koninklijke Familie. Verder worden er onder meer topografische prenten en tekeningen, prentbriefkaarten en krantenknipsels bewaard. De kunstcollectie van de Oranjes omvat een groot aantal aquarellen, schilderijen en sculpturen. Ook behoort daartoe een omvangrijke verzameling portretminiaturen, waarvoor de kiem werd gelegd door Koningin Mary (1662-1695), de vrouw van Willem III (1650-1702). Deze deelcollectie wordt als een van de best bewaarde ter wereld beschouwd. Ze werd in 1993 zeer uitgebreid beschreven in toenmalige catalogus. Tot de Koninklijke verzameling behoren verder waaiers, vele voorwerpen die betrekking hebben op Nederlands-Indië, unieke gedenkpenningen en prachtig textiel (waaronder de kantcollectie van Koningin Emma).

Portretminiatuur Prinses Sophie van Oranje Nassau, Waaier van Koningin Wilhelmina en portreminiatuur van Prins Filips Willem

Linksonder: Tuinfeest', circa 1880-1890. Net als de waaier met een afbeelding van een zigeunerin is deze waaier beschilderd door père Jules Donzel (zijn zoon, eveneens Jules genaamd, was ook waaierschilder). De voorstelling van een tuinfeest is weergegeven in de trant van schilderijen van de 18de-eeuwse kunstenaar Jean Antoine Watteau. Het parelmoeren montuur is zeer verfijnd gesneden en diverse delen zijn prachtig verguld. De jonge Koningin Wilhelmina is met de volledig geopende waaier afgebeeld op een foto uit 1897.

Middenboven: De Franse president had een bezoek aan Nederland had afgelegd. Bij het contra bezoek werd de Koningin overladen met cadeaus. De stad Parijs schonk onder meer deze 18de-eeuwse waaier aan Vorstin Wilhelmina. De waaier is beschilderd met een voorstelling van de triomfale intocht van Alexander de Grote in Babylon, de stad die hij in 331 voor Chr. zonder noemenswaardige tegenstand veroverde. Alexander de Grote werd door inwoners juichend onthaald omdat hij de gehate Perzen had weten te verdrijven.

Links: Deze waaier komt uit het bezit van Koningin Sophie (1818-1877), de eerste echtgenote van Koning Willem III (1817-1890). Het blad laat een zogenaamde fête galante zien, elegante figuren in een landschap. Op de achterzijde zijn bloemen en tuingereedschappen in goud geschilderd, dit zou op een verwijzing naar de lente kunnen duiden. Het parelmoeren montuur is verguld en er zijn diamanten op aangebracht. Het rijtje edelstenen op de voorzijde van het montuur vormen – door telkens de eerste letter van de betreffende edelsteen te nemen – de naam 'CATHARINA': Chrysopraas, Amethist, Turkoois, Heliodoor, Amethist, Robijn, Jaspis, Nefelien en Amethist.

Rechts: Ivoren brisé-waaier waarvan de benen van bloemmotieven zijn voorzien, met in het midden oranjebloesem. Een brisé-waaier bestaat alleen uit benen die aan de onder- en bovenzijde aan elkaar zijn bevestigd. De waaier is, getuige de inscriptie op het voorste been, geschonken aan Koningin Emma (1858-1934) ter gelegenheid van haar huwelijk met Koning Willem III in januari 1879. De aanbieder, de Graaf van Hompesch, heeft de waaier zelf vervaardigd.

Op de voorzijde heeft hij de wapens van Oranje en Waldeck aangebracht en in elk been is aan de bovenzijde de letter van één van de elf toenmalige Nederlandse provincies uitgesneden. Over de geschiedenis van de waaier zijn er niet veel gegevens bewaard, en toch door onderzoek naar de geschiedenis van de waaier in Spanje weet men dat in de 19de en het begin van de 20ste eeuw, Spanje het land was waar het gebruik van de waaier het meest uitgebreid was. Het is ook nu nog één van de weinige landen waar de waaier gefabriceerd wordt. Sinds zeer lang en op verschillende plaatsen verschijnen gebruikte waaiers in alle dorpen in de oudheid. In het Egypte van de farao’s kenden ze reeds de grote waaiers van pluimen, die we hedendaags kunnen bewonderen in geconserveerde schilderijen en bas-reliëfen van die tijd.

In China kan men duizenden jaren teruggaan want schijnbaar gaat het gebruik van de waaier terug tot in de tijd van Hsien-Yuan, in het jaar 2697 voor Christus. De grote revolutie in de wereld van de waaier deed zich voor vanaf men hem plooibaar maakte. Aan wie schrijft men deze uitvinding toe? Het meest waarschijnlijke antwoord is dat de Japanners het uitvonden in de 7de eeuw van onze jaartelling. In de 16de eeuw , afkomstig uit China en Japan waar het gebruik van de plooibare waaier zich reeds had uitgebreid, komt hij naar het westen de commerciële routes volgend door Spanje en Portugal. In het begin was het een duur en zeldzaam object waar enkel de dames van hoge stand van konden genieten, maar spoedig ontstond er een grote industrie die zich uitbreidde over heel Europa en de plooibare waaier kopieerde. Het is door deze industrialisatie dat de plooibare waaier populairder werd enbeschikbaar voor alle klassen van de bevolking.

Links: De Haagse fotograaf Adolphe Zimmermans (1858-1922) heeft hier de jonge Wilhelmina een jaar voor haar inhuldiging als Koningin gefotografeerd op Paleis Noordeinde. Zimmermans heeft Koningin Wilhelmina meermalen geportretteerd.Vrij ongebruikelijk houdt Koningin Wilhelmina de waaier met het tuinfeest volledig geopend in haar handen (1897).

Midden:Als dank voor de kanten waaier die haar man Prins Hendrik haar schonk als huwelijkscadeau, gaf Koningin Wilhelmina de schilder Pieter Haaxman (1854-1937) de opdracht een portretminiatuur van haar te schilderen waarop zij deze waaier in haar handen houdt. Een klein etiketje op de achterzijde met de letter 'H' getuigt van het feit dat Koningin Wilhelmina deze miniatuur vervolgens cadeau heeft gedaan aan haar echtgenoot. De schilder heeft, zoals veelal gebruikelijk bij miniaturen, het portret in waterverf op ivoor aangebracht.

Rechts: Staatsieportret van Koningin Emma waarop zij de waaier met een zigeunerin op een dorpsplein half geopend in haar handen houdt. De foto is in 1901 gemaakt door Wegner & Mottu te Amsterdam, een bekende firma die ook in opdracht van het Nederlandse Hof werkte.

Deze waaier komt uit het bezit van Koningin Sophie (1818-1877), de eerste echtgenote van Koning Willem III (1817-1890). Het blad laat een zogenaamde fête galante zien, elegante figuren in een landschap. Op de achterzijde zijn bloemen en tuingereedschappen in goud geschilderd, dit zou op een verwijzing naar de lente kunnen duiden. Het parelmoeren montuur is verguld en er zijn diamanten op aangebracht. De voorkant is tevens voorzien van de foto's van de kinderen.

Het rijtje edelstenen op de voorzijde van het montuur vormen – door telkens de eerste letter van de betreffende edelsteen te nemen – de naam 'CATHARINA': Chrysopraas, Amethist, Turkoois, Heliodoor, Amethist, Robijn, Jaspis,Nefelien en Amethist. Koningin Emma heeft deze waaier, vervaardigd in de jaren 1890, wellicht van haar schoonzuster Sophie, Groothertogin van Saksen-Weimar (1824-1897) gekregen. Meer dan een eeuw later heeft Koningin Beatrix de waaier cadeau gedaan aan Prinses Máxima.

De voorstelling van orchideeën en zingende vogels is aangebracht op zijde in zachte pasteltinten. De waaier is gesigneerd 'Billotey' en verwijst hiermee naar één van de leden van een Franse kunstenaarsfamilie die zich eind negentiende eeuw, begin twintigste eeuw veelal toelegde op het schilderen van waaiers. De moderne cultuur van vandaag de dag, geeft een totaal ander beeld van de aankleding van een waaier. was het voor heen ivoor en satijn dat de klok sloeg, nu is het heel gewoon hout met papier. De toch zo belangrijke tekening van de beschilderen gebeurt nu automatisch met een machine. Bij de wat duurdere exemplaren doet een kunstschilder dit met de hand. Uiteraad is de kwaliteit daar ook naar. De een is een paar dubbeltjes en de ander kan in de tienduizenden Euries lopen. In feite voor elke portemonnee wat wils. De meesten komen uit Japan, China of Taiwan.

(l) De Maxima-waaier omringt door kinderen. (r) Ook een Maxima-waaier

Een waaier is een klein instrument, dat men met de hand bedient om zich koelte toe te wuiven. De waaier bestaat uit losse fragment die verbonden zijn aan een kant. De rest wordt bijeen gehouden door textiel of een ander materiaal dat geen wind doorlaat. Door de waaier te richten naar het jezicht,ontstaat er door beweging een tocht. Het ziet er uit als de staart van een pauw die open staat.

Een waaier wordt al eeuwenlang gebruikt door dames om zo onopvallend zich wat af te koelen, vele dames waren ingesnoerd en droegen vele rokken en accessoires. Dames benuttigden dan deze waaier om discreet en elegant hun rijkdom te tonen.Veel waaiers werden versierd en waren kostbare objecten.

Vaak werden ze vervaardigd uit dure stoffen zoals zijde, fluweel, satijn, batist,binnen, kant, perkament, papier, been, pluimen, ivoor,albast, zilver, goud, hout, of parelmoer. de afwerking bestond uit kleine details, gaande van een strik of borduursel tot zelfs diamanten en edelstenen toe.

Een waaier wordt gebruikt als een schermpje in halve schijfvorm dat dient om te verkoelen door wind aan te waaien. Dit is de defnitie van een waaier

De waaier bestaat uit losse fragmenten die verbonden zijn aan een zijde. De rest wordt bijeen gehouden door textiel of een ander materiaal dat geen wind doorlaat. Door de waaier te richten naar het gezicht, ontstaat er door beweging een tocht. De vorm van de waaier is te vergelijken met die van een opengespreide pauwenstaart.

Een waaier wordt al eeuwenlang door dames gebruikt om zich onopvallend wat af te koelen: veel vrouwen waren in het verleden ingesnoerd en droegen vele rokken en accessoires. Zij benutten een waaier tevens om discreet en elegant hun rijkdom te tonen. Veel waaiers waren versierd en waren kostbare objecten. Vaak werden ze vervaardigd uit dure stoffen zoals zijde, fluweel, satijn, batist, linnen, kant, perkament, papier, been, pluimen, ivoor, albast, zilver, goud, hout en parelmoer. De afwerking bestond uit kleine details, van een strik of borduursel tot zelfs diamanten en edelstenen. In Japan tijdens de Edoperiode werd de waaier kunstzinnig beschilderd en groeide uit tot grote kunst.

Webmaster De Huizen van Oranje en Nassau.