Koninklijke Verzamelingen 

Koninklijke Schilderijen en Portretten

Koning Willem I stelde in 1825 het Koninklijk Huisarchief in om de archieven, de bibliotheek en historische collecties van het Huis Oranje-Nassau in één hand te houden. Zo kwam er een overzicht van wat er allemaal nu wel was. In de loop van de daarop volgende jaren breidde die verzameling steeds verder uit. De ruimte werd te klein en in 1895 besloot Koningin Emma het archiefgebouw in de tuin van Paleis Noordeinde te vestigen. Tot op de dag van vandaag staat dit Huis Archief daar, alhoewel het in de loop van de jaren - ook ondergronds -meer ruimte kreeg voor de als maar groeiende collectie's. Velen realiseren zich niet wat dit Huis Archief allemaal bezit aan spullen. Het zijn niet uitsluitend kronen, koetsen en wapens maar het houdt veel meer in.

PORTRET VAN WILLEM FREDERIK

Willem Frederik, vorst van Nassau-Dietz (1613 - 1664)

De tak van Nassau-Dietz was tot stand gekomen na het overlijden van Jan van Nassau (1535-1606), de jongere broer van Willem van Oranje (1533-1584). De laatste had met het erven van de Franse stad Orange de titel 'Prins van Oranje' aangenomen. Zo waren de bezittingen in de Nederlanden over twee verschillende linies van de familie Nassau verdeeld. Willem Frederik (1613-1664) was kleinzoon van Jan van Nassau en zodoende stadhouder van Friesland. Door deze machtige positie was hij een bedreiging voor de nakomelingen van Willem van Oranje.

Hij maakte immers als Nassau ook aanspraak op de Nederlandse bezittingen. Na het overlijden van Prins Willem II (1626-1650) – de kleinzoon van Willem van Oranje - werd hij ook stadhouder van Groningen en Drenthe. Pas in 1702 kon de kwestie tussen de twee geslachten worden opgelost; door het kinderloos overlijden van prins Willem III (1650-1702) van Oranje, gingen alle titels en bezittingen over op Johan Willem Friso van Nassau-Dietz (1687-1711), de kleinzoon van Friese stadhouder. Hiermee ontstond het nog bestaande geslacht Van Oranje-Nassau, hierdoor is Willem Frederik een stamvader van het Nederlands koningshuis.

Geschilderd in de trant van Volders, Louis (1660-1711), datering: 1650 - 1700.

Mansportret in de vorm van een borststuk van Willem Frederik (1613-1664), de Vorst van Nassau-Dietz is en face naar rechts weergegeven. Hij draagt een harnas waar een oranje sjerp van de linkerschouder naar zijn middel geknoopt is. Willem Frederik heeft lang licht blond haar en staat voor een rode stoffen achtergrond.

Techniek olieverf op doek, hoogte 77 cm, breedte 60 cm.

HULDEADRES AAN PRINS HENDRIK 'DE ZEEVAARDER', 5 OKTOBER 1875

In 1850 stelde Koning Willem III als Groothertog van Luxemburg zijn broer Prins Hendrik aan als Stadhouder van Luxemburg. In die functie was Hendrik de vertegenwoordiger van Willem III. In 1867 stond hij echter aan de kant van de Luxemburgers toen Willem III het Groothertogdom aan Frankrijk dreigde te verkopen. Hendrik maakte zich sterk voor het behoud van hun neutraliteit en zelfstandigheid. Ter gelegenheid van zijn 25-jarig jubilieum ontving hij van het Luxemburgse volk een album als dank voor zijn inzet en betrokkenheid. ot aan zijn dood in 1879 heeft hij de functie van stadhouder vervuld.

Het huldeadres is getiteld: 'Adresse au Prince Henri à l'occassion du 25ème anniversaire de sa lieutenance'. Het wordt vergezeld door 'Actes et faits mémorables de la lieutenance de S.A.R. Mgr. le Prince Henri des Pays Bas 1850-1875' een lijst van belangrijke gebeurtenissen tijdens het gouverneurschap.

Datering: 5 oktober 1875. Materiaal: Leer, perkament en inkt. Hoogte 36 cm, breedte 27 cm, dikte 1 cm.

NAPOLEON III (1808-1873), KEIZER VAN FRANKRIJK, CIRCA 1872

Napoleon III, keizer van Frankrijk (1808-04-20 - 1873-01-09).

Napoleon III was van 1852 tot 1870 Keizer van Frankrijk. Na de Frans-Duitse Oorlog (1870-1871) verbleef hij als balling in Engeland. Omstreeks 1872 liet hij een fotoportret maken bij William and Daniel Downey te Londen. Deze afdruk werd enkele weken na zijn overlijden overschilderd, zoals vermeld op de achterzijde: "peint par Alexandre chez M. Le Jeune, photogr. a Paris Fevrier 1873". Dit portretje met lijst is waarschijnlijk afkomstig uit het bezit van Koningin Sophie. Zij onderhield betrekkingen met leden van het Huis Bonaparte.

Fotograaf Downey, William and Daniel, schilder Alexandre, 1872 / 2-1873.

Fotoportet van Napoleon III, zittend, ten halven lijve, aanziend, het hoofd gesteund op zijn rechterhand, leunend met de elleboog op een boek, gekleed in een wit hemd met hoge boord, zwarte strik en zwarte jas, rood lint over de borst, decoraties op de jas. In metalen lijstje met standaard en oog, de rand versierd met een meander in donkerblauwe ondergrond.

Foto: techniek, albuminedruk. Materiaal: papier.

DUBBELPORTRET VAN ISABELLA CHARLOTTE EN SOPHIA HEDWIG ALS KID

Isabella Charlotte van Nassau-Dietz, vorstin van Nassau-Dillenburg (1692 - 1757) Sophia Hedwig van Nassau-Dietz, hertogin van Mecklenburg-Schwerin (1690 - 1734)

Er bestonden verschillende varianten op het kinderportret. Meestal zijn het ontroerende en onschuldige schilderijen, die soms voorzien zijn van een moralistische boodschap. Ook komt het voor dat kinderen worden vermomd als kleine volwassenen. Het laatste lijkt hier het geval. Isabella (1692-1757) en Sophia (1690-1734) lijken zich eerder bewust van hun dynastieke taak een goed huwelijk te sluiten dan twee zusjes van een jaar of acht die plezier hebben.

Schilder Volders, Louis (1660-1711), datering: circa 1700.

Een ovaal dubbelportret ten halven lijfe van Isabella Charlotte (1692-1757) en Sophia Hedwig (1690-1734), de vorstin en hertogin zijn en face weergegeven. Isabella draagt een rood zijden jurkje en heeft een parelsnoer op de borst en in het haar. Sophia heeft een groen zijden jurkje aan met motiefjes, op de borst heeft zij twee parels en plantenstuk in het haar. De vorstin en hertogin zijn voor een donkere oneffen achtergrond geplaatst.

Materiaal: olieverf, doek, hoogte 62 cm, breedte 47 cm.

PORTRETMINIATUUR VAN ISABELLA VAN HABSBURG

Isabella van Oostenrijk, Koningin-gemalin van Denemarken en Noorwegen (1501 - 1526).

Als gevolg van de Tachtigjarige Oorlog (1668-1848) gingen de Noordelijke- en Zuidelijke Nederlandse portretkunst hun eigen weg. in de 16e eeuw bestond in de gehele Nederlanden het idee dat alleen de adel het waard was om geportretteerd te worden. In het zuiden bleef dit beeld bestaan, kunstenaars konden hier alleen voor de kerk en de absolute bovenlaag werken. In de Republiek was dit anders, er ontstond zoveel vraag en aanbod dat veel schilders zich in het noorden vestigden. Waar eerdere generaties het niet hadden aangedurfd werd met name de portretkunst voor burgers populair, vaak was het nog terughoudend en sober. Het schilderij van Prinses Isabella (1566-1633) is hiervan het tegenovergestelde; getooid in Spaanse hofdracht is zij voorzien van veel uiterlijk vertoon, bovendien draagt zij een groot verfraaid kruis. Dit portret van Isabella is hiermee typerend voor de Zuidelijke Nederlanden en staat lijnrecht tegenover de Calvinistische portretkunst uit de Republiek.

Schilder: onbekend, 1610

Portretminiatuur van Isabella van Habsburg (1566-1633) in de vorm van een borststuk, de aartshertogin is en face naar links weergegeven. Zij draagt een zilvergrijze japon met geborduurde fleur-de-lis, op de borst heeft Isabella een versierd kruis met juwelen. De Aartshertogin heeft hoog opgestoken haar met daarop een rode band die voorzien is van parels en diamanten. Isabella van Habsburg is voor een donkergrijze achtergrond geplaatst.

Materiaal olieverf, koper, hoogte 8,2 cm, breedte 6 cm.

EEN ROEREND AFSCHEID IN ROTTERDAM, 15 OKTOBER 1842

Sophie, Prinses der Nederlanden (1824 - 1897) Karel Alexander, groothertog van Saksen-Weimar-Eisenach (1818 - 1901)

Op 8 oktober 1842 trouwde Prinses Sophie, dochter van Koning Willem II en Koningin Anna Paulowna, in Den Haag met Karel Alexander, Groothertog van Saksen-Weimar-Eisenach. Een week later reisde ze met haar echtgenoot naar haar nieuwe woonplaats. Het bruidspaar werd in Rotterdam uitgeleide gedaan door de broers van Sophie. Vandaar vertrok de stoomboot richting Weimar in Duitsland.

W.H. Schmidt legde vast hoe de Prinses voor de afvaart nog een afscheidsbriefje aan haar ouders schrijft.

Schilder: Schmidt, Willem Hendrik (1809-1849) en datering: 1842.

Materiaal: papier, waterverf, hoogte 41,5 cm, breedte 54,5 cm.

ANNA PAULOWNA ALS ROUWENDE WEDUWE

Ànna, Grootvorstin van Rusland, Koningin der Nederlanden (1795 - 1865) Willem II, Koning der Nederlanden (1792 - 1849)

Anna Paulowna (1795-1865) was erg gesteld op haar titel van Koningin. Toen haar echtgenoot Koning Willem II (1792-1842) overleed moest zij de Koninginnenkroon overdragen aan haar schoondochter Sophie (1818-1877). In haar thuisland Rusland bleef de weduwe van de tsaar de eerste plaats innemen aan het hof. Na de inhuldiging van haar zoon trok Anna zich terug uit het openbare leven. In haar paleizen hield zij de herinneringen aan haar echtgenoot en zijn regeerperiode zoveel mogelijk in leven.

Schilder: Kruseman, Jan Adam (1804-1862), gedateerd 1852.

Het portret toont een kniestuk van Anna Paulowna (1795-1865), zij is en face naar rechts weergeven. De Koningin draagt een zwarte rouwjapon met een witte kraag die voorzien is van manchetten. Daarboven draagt zij een witte weduwenkap met een zwarte sluier. De handen heeft Anna Paulowna gevouwen terwijl zij opkijkt naar het borstbeeld rechts. De linkerarm heeft zij steunend op de sokkel. Koningin Anna Paulowna is voor een achtergrond met draperie geplaatst.

Materiaal olieverf, doek, hoogte 145 cm, breedte 103 cm.

PORTRET VAN MARIA HENRIËTTE STUART

Maria Henriëtte van Engeland, prinses van Oranje (1631 - 1660)

Net zoals vandaag de dag veranderde de mode in de Gouden Eeuw voortdurend. Aan het begin van de 17e eeuw droeg men nog een molensteenkraag, waarbij vrouwen het haar omhoog moesten kammen, omdat het anders verstrikt zou raken in de kraag. De bijbehorende kleding was sober van aard, doorgaans in een donkere kleur. Rond 1630 raakte de platte kraag in de mode en begonnen vrouwen zijden japonnen te dragen, vervaardigd van stoffen uit Indië. De kleding werd halverwege de 17e eeuw wat gewaagder, zo heeft Maria Stuart (1631-1660) hier bijna blote schouders en korte mouwen. Het was bovendien belangrijk dat de vrouw zo slank mogelijk was, om dit te benadrukken loopt het korset van de prinses in een punt toe. Frankrijk was het modecentrum van Europa geworden, wat men droeg aan het hof van Lodewijk XIV (1638-1715), werd nagevolgd in de Republiek. Een generatie later gingen vrouwen dan ook hoge hakken dragen.

Schilder Honthorst, Gerard van (1592-1656), gedateerd 1648.

Portret ten voeten uit van Maria Henriëtte Stuart (1631-1660), de Prinses is aanziend en face naar rechts weergegeven. Zij draagt een japon van wit satijn versierd met edelstenen en parels, om de hals draagt Maria Stuart een parelsnoer. In de rechterhand heeft de prinses een oranjetak en haar linkerhand rust op een balustrade. De achtergrond bestaat uit een draperie en een landschap. Vergelijk het dubbelportret SK-A-871, Rijksmuseum Amsterdam, prototype van dit portret en zijn pendant SC/0042. Opmerkelijk in beide versies is de omgekeerde 'sinister / dexter' verhouding van man en vrouw: door haar koninklijke afkomst is Maria Stuart hier links geplaatst.

Materiaal olieverf, doek, binnenmaat hoogte 218 cm, breedte 143 cm.

PORTRETMINIATUUR VAN JULIANA

Juliana, koningin der Nederlanden (1909 - 2004)

Franz Ziegler was een fotograaf die zijn fotografie graag combineerde met de tekenkunst. Hij experimenteerde met bijvoorbeeld kooldruk en gebruikte bijzondere papiersoorten zoals Fressonpapier. In de portretten die Ziegler vervaardigde voor het Koninklijk Huis paste hij geregeld montage toe, wat hij combinatiewerk noemde. Als een van de weinige fotografen uit de twintigste eeuw vervaardigde hij portretminiaturen op basis van fotografie. Dit miniatuurportret van Prinses Juliana uit 1929 is hier een mooi voorbeeld van. Hij heeft eerst de foto in kooldruk op ivoor aangebracht en dit vervolgens beschilderd. Het Art-Decolijstje, gemaakt van blauw emaille en verguld zilveren ornamenten, vormt een mooi geheel met de miniatuur.

Fotograaf: Ziegler, Franz (1893-1939), datering: circa 1930.

Portretminiatuur van Juliana (1909-2004) in de vorm van een borststuk, de koningin is en face weergegeven. Zij draagt een witte japon met een blauwe glans en een lange ketting voorzien van kleine blauwe stenen. Juliana heeft kort bruin haar, zij is voor een achtergrond van blauw grijze lucht geplaatst. De miniatuur is gevat in een Art-Decolijstje, met blauwe emaille en ornamenten van verguld zilver.

Materiaal: waterverf, ivoor, lijst emaillak, verguld zilver, Hoogte 5,5 cm, breedte 3,9 cm.