De Huizen van Oranje en Nassau

Vorstelijk Verzamelen
Vlag BelgieVlag NederlandGouden KroonGouden KroonVlag LuxemburgVlag Duitsland
Bronvermelding

 Koninklijke Verzamelingen 

Majesteitelijke Portretten en Afbeeldingen

De beeldende kunst in de Koninklijke Verzamelingen is dus grotendeels bijeengebracht tijdens de 19de en 20ste eeuw. Willem I was geen uitgesproken collectioneur en een belangrijk deel van zijn kunstaankopen was voor de twee nationale kunstmusea bestemd. Wel kocht hij schilderijen ter decoratie van de paleizen en gaf uiteraard ook opdrachten voor portretten. In de Koninklijke Verzamelingen zijn de volgende 19de-eeuwse schilders goed vertegenwoordigd: Jean-Baptiste van der Hulst, Nicolaas Pieneman, Nicaise de Keyser, George Dawe, Franciscus Josephus Kinsoen, Jacques Joseph Eeckhout, Jan van Ravenswaay, Johann Friedrich Bury, Herman ten Kate, Pieter de Josselin de Jong, Cornelis en Jan AdamKruseman, Thérèse Schwartze, A.H.N. de Lamare.

KONING WILLEM II EN KONINGIN ANNA PAULOWNA IN DE GOTISCHE ZAAL, 1842

Koning Willem II liet de Gotische Zaal achter Paleis Kneuterdijk bouwen als galerij voor zijn kunstverzameling. Huib van Hove tekende de zaal bij ochtendlicht, met de koning en koningin zoals zij waarschijnlijk vaak rondwandelden tussen de kunstwerken. De kapconstructie die hier zo fraai tot zijn recht komt, doet denken aan die van Christ Church Hall in Oxford. Op de achtergrond is een orgel te zien, waarvan de pijpen zijn aangepast aan het roosvenster. De geopende deur onder het orgel geeft zicht op een gang waar tekeningen hangen. Het orgel kreeg in1855 een bestemming elders. Na veel omzwervingen kwam het in 1990 terug in de Gotische Zaal, maar nu werd het aan de tegenoverliggende wand geplaatst. De zes grote verguld bronzen kandelabers staan tegenwoordig in de balzaal van Paleis Noordeinde.

Detail Gotischel Zaal
Willem II, Koning der Nederlanden (1792 - 1849) en Anna Paulowna van Rusland, Koningin der Nederlanden (1795 - 1865)

Gezicht in een rechthoekige zaal in neogotische stijl, met houten kapconstructie, langs de wanden een lambrisering waarboven vensters. De wanden zijn behangen met schilderijen, ook tussen de ramen, en op de galerij. Op de achtergrond aan de korte zijde een doorgang, de rechterdeur geopend, daarboven een orgel op een galerij onder een roosvenster. In de zaal rechtsachter Koning Willem II en Koningin Anna Paulowna; de Koningin draagt een korte donkere mantel, afgezet met hermelijn. Op de voorgrond rechts een tafeltje met diverse voorwerpen.

SCHILDERIJEN

Prinses Sopie van PruisenTsaar Alexander IPrins Willem V
v.l.n.r. Prinses Sophie van Pruisen, Tsaar Alexander I van Rusland en Prins Willem IV.

PORTRET VAN PRINSES WILHELMINA VAN PRUISEN

Wilhelmina van Pruisen, prinses van Oranje-Nassau (1751 - 1820)

Dit is het laatste staatsieportret van Wilhelmina van Pruisen (1751-1820) voordat zij met haar man naar Engeland moest uitwijken. Wilhelmina en haar echtgenoot zaten toen verschanst in Het Valkhof, de burcht van Nijmegen. Twee jaar eerder had de beroemde aanhouding door patriotten bij Goejanverwellesluis plaatsgevonden. De spanningen liepen zo hoog op dat de prinses haar broer (de koning van Pruisen) om hulp vroeg. Met hulp van Pruisische troepen kon het prinselijke paar weer terug naar Den Haag. Hier lieten Wilhelmina en Willem V (1748-1806) zich portretteren, om aan te geven dat de stadhouder zijn macht had hersteld. Slechts zes jaar later moest het paar weer op de vlucht.

Schilder Tischbein, Johann Friedrich August (1750-1812) gedateerd 1788.

Portret bijna ten voeten uit van Wilhelmina van Pruisen (1751-1820) waarbij de prinses zittend en face naar links is weergegeven. Zij draagt een wit zijde japon met daarboven een witte fichu, aangevuld met witte volanten. Ze heeft hoog opgemaakt haar, een bouffant kapsel, met afhangende lokken en juwelen in het haar. In de rechterhand heeft Wilhelmina een brief. Zij zit op een Lodewijk XVI fauteuil met gele bekleding en kussens. Rechts is een spinet afgebeeld waarop handschoenen en het ordeteken van de Orde van Sint Catharina liggen. Op de achterwand, achter de fauteuil, hangen twee schilderijen.

PORTRET VAN TSAAR ALEXANDER I

Alexander I, tsaar van Rusland (1777 - 1825)

Hoe komt een portret van de Russische tsaar, geschilderd door een Britse kunstenaar, bij de Nederlandse Koninklijke Familie terecht? Nadat Napoleon was verslagen ging Alexander (1777-1825) op tournee door Europa. In zijn gevolg reisde de schilder George Dawe (1781-1829) mee langs alle hoven. Hij maakte maar liefst driehonderd portretten van Alexander en zijn gevolg. Om snel te kunnen werken zit er weinig variatie in het oeuvre van Dawe. Sterker nog, bij de portretten van Alexander veranderde hij alleen het kostuum en de achtergrond.

Schilder: Dawe, George (1781-1829), gedateerd 1815.

Portret ten voeten uit van Alexander I (1777-1825), de tsaar is en face naar rechts weergegeven. Hij draagt een lange donkere uniformsjas met opstaande rode kraag die voorzien is van gouden epauletten. Tevens draagt hij zwarte kaplaarzen en een zwarte pet op het hoofd. Alexander I staat voor een landschap met brug.

PORTRET VAN STADHOUDER WILLEM IV

Willem IV, prins van Oranje (1711 - 1751)

Johann Valentin Tischbein (1715-1768) begon zijn schilderscarrière aan de hoven van enkele kleine Duitse vorstendommen. Dankzij een opdracht van de Maastrichtse gouverneur Hobbe Esaias van Aylva (1696-1772) kwam de familie Tischbein in de Republiek terecht. In de Limburgse hoofdstad moest hij negen levensgrote postume portretten van voorgaande gouverneurs vervaardigen. Van Aylva was een vertrouweling van Stadhouder Willem IV, via deze weg kwam Tischbein in contact met het stadhouderlijke hof. De kunstschilder vestigde zich omstreeks 1650 in Den Haag, in deze periode moet dit portret zijn vervaardigd.

Schilder Tischbein, Johann Valentin (1715-1768), gedateerd 1750.

Mansportret ten voeten uit van Willem IV (1711-1751), de Prins is en face naar rechts weergegeven. Hij draagt een kuras over een met goud geborduurde jas, tevens draagt hij een kniebroek, witte ondermouwen en een kleine witte jabot. Op het hoofd heeftWillem IV een staartpruik en in de rechterhand heeft hij een veldmaarschalkstaf. Op tafel ligt een mantel van hermelijn hier op staat een bepluimde helm. Prins Willem IV staat voor een architectonische achtergrond.

FAMILIEPORTRET VAN WILHELMINA, HENDRIK EN JULIANA IN KOSTUUM

Hendrik, Juliana en Wilhelmina
Hendrik van Mecklenburg, Prins der Nederlanden (1876 - 1934) Juliana, Koningin der Nederlanden (1909 - 2004) en Wilhelmina, Koningin der Nederlanden (1880 - 1962)

'Schijnt voor 't plezier der Prinses gemaakt te zijn, die de kleederdrachten uit vorige eeuwen zoveel mooier vond dan de tegenwoordige' schreef men over Juliana (1909-2004), in haar rechterhand heeft Juliana tevens een tulp. Hiermee verwijst zij naar het schilderij van Louise Henriette van Nassau.

(ca. 1634) vervaardigd door Honthorst.

Koningin Wilhelmina (1880-1962) draagt een okergeel satijnen japon als verwijzing naar Amalia van Solms. Prins Hendrik (1876-1934) staat in contrapposto-houding, met zijn hand op het gevest, als een 17e-eeuwse veldheer naast de prinses. Het naspelen - en dan het liefst uit de Gouden Eeuw - was een bekend fenomeen in de eerste helft van de 20ste eeuw.

Familieportret van Wilhelmina (1880-1962), Hendrik (1876-1934) en Juliana (1909-2004) die alle drie ten voeten uit zijn weergegeven. De Prins draagt een grijs fluwelen kostuum met platte kanten kraag voorzien van machetten en een cape, hieronder draagt Hendrik zwarte kousen en schoenen met strikken. De prinses, in het midden, heeft een wit zijden jurkje aan met kanten garnering, Juliana heeft over haar jurkje een blauwe zijden sjerp om de schouder en middel, in het haar heeft zij een band met parels en bloemen, in de rechterhand heeft zij een tulp. Wilhelmina draagt een okergeel satijnen japon, de hals en mouwen zijn afgezet met wit kant, het geheel is bezet met parels. In het haar heeft zij een band met parels en bloemen. De drie zijn geplaatst in een ruimte, de koningin, prins en prinses staan voor een schouw met marmeren fries en een voorstelling van een marinescene. Linksachter is een portret van Juliana van Stolberg te herkennen.

Prinses Louise HenriettePrins Alexander van Oranje
Prinses Louise Henriëtte en Prins Alexander van Oranje.

PORTRET VAN LOUISE HENRIËTTE ALS KIND

Louise Henriëtte van Oranje, keurvorstin van Brandenburg (1627 - 1667)

Dit portret komt onmiskenbaar uit de periode die later de Tulpenmanie is gaan heten. Tussen 1634 en 1637 was er een ware hysterie ontstaan rond het plantje. Regenten en adel lieten zichzelf, of in dit geval hun dochter, er zelfs mee portretteren. Toen de handel op dinsdag 3 februari 1637 in Haarlem volledig instortte, er was gespeculeerd in tulpen die helemaal niet bestonden, was de 'bollenrazerij' abrupt tot stilstand gekomen. In de kunst – en met name door pamfletten die wijdverspreid werden – dreef men later de spot met de tulp.

Schilder Honthorst, Gerard van (1592-1656), gedateerd 1634, olieverf op paneel.

Meisjesportret ten halven lijve en face naar links, aanziend. Zij draagt een gedecolleteerde japon van witte zijde met kant afgezet langs de halsuitsnijding, hierover een blauwe sjerp van haar rechterschouder naar haar middel. In het krullende haar draagt zij een parelsnoer en bloemetjes, en op haar achterhoofd een lange voile sluier. In de rechterhand heeft Louise Henriëtte een tulp en in haar linkerhand de sluier. De Prinses is voor een donkere achtergrond geplaatst in een ovale tromp-l'-oeil-omlijsting.

KINDERPORTRET VAN PRINS ALEXANDER (1851-1884), CIRCA 1856-1857

Alexander, Prins van Oranje (1851-08-25 - 1884-06-21)

Op zijn hoed draagt hij een pluim en in zijn hand heeft hij een wandelstok – deze jongen is gekleed voor een wandeling over het Lange Voorhout in Den Haag. Dit portretje van prins Alexander is opgenomen in een album van zijn moeder, koningin Sophie. Het dateert van rond 1856 en is gesigneerd bij de stoelpoot "J. Delom". Delom was een van de eerste fotografen, werkzaam in Den Haag. De foto, een zoutdruk, is bijgewerkt met pen en penseel; het resultaat wordt "photographie peinte" genoemd.

Fotograaf Delom, J.

Datering circa 1856-1857 is gebaseerd op de periode van werkzaamheid van Delom in Den Haag en de leeftijd van de voorgestelde.

Prins Alexander (1851-1884), circa vijf jaar oud, staande bij een stoel, ten voeten uit, van voren, in wandelkostuum; jas met kanten kraag over jurk, slobkousen en schoenen, hoed met struisveer, wandelstok in zijn rechterhand. Het tapijt en de rand tegen de achtergrond zijn bijgetekend. De vier hoeken zijn afgeschuind.

GROEPSPORTRET VAN DE KINDEREN VN STADHOUDER WILLEM V

KInderen Prins Willem V
Willem I, Koning der Nederlanden (1772 - 1843), Louise van Oranje, Hertogin van Brunswijk-Wolfenbüttel (1770 - 1819) en Willem George Frederik, Prins van Oranje-Nassau (1774 - 1799)

Het groepsportret uit 1774 toont de drie kinderen van Prins Willem V (1748-1806). Eerder dat jaar was zijn zoon Willem George Frederik (1774-1799) geboren, de jonge Prins is rechts afgebeeld en draagt een jurkje. Ongeacht het geslacht droegen alle kinderen dergelijke kledij. Om aan te geven dat wij hier wel degelijk met een Prins te maken hebben heeft Willem George Frederik een rammelaar in zijn rechterhand. Zo kon men in de schilderkunst jongens van meisjes onderscheiden. Dit kon overigens ook per kleur, het blauw van zijn oudere broer Willem I was typisch voor jongens, het roze - van Prinses Louise (1770-1819) in het midden - was echt iets voor meisjes.

Schilder Spinny, Guillaume de (1721-1785), gedateerd 1774.

Deze keuze voor kleur is zo al eeuwenoud.Een familieportret van de latere Koning Willem I(1772-1843) links, Prinses Louise (1770-1819) in het midden en Prins Willem George Frederik (1774-1799) rechts. Willem I draagt een blauw pakje en is spelend met een vogelkooi weergegeven. Prinses Louise draagt een roze jurk met kant en blauwe strikjes en een zwarte hoed met veren terwijl zij naar een vogel grijpt. Willem George Frederik draagt een wit jurkje en witkanten muts met pluim. Over zijn kleding draagt hij een blauw lint met rammelaar. De kinderen zijn in een tuinlandschap weergegeven, op de voorgrond groeit en rozenstruik, op de achtergrond links een zuil met tuinvaas en rechts een geschoren haag.