De Huizen van Oranje en Nassau

Koninklijk Verzamelen

Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik trouwden op 7 februari 1901 in Den Haag. De Haagse fotograaf H. Deutmann maakte het officiële huwelijksportret.

Na de inhuldigingsfeesten van Koningin Wilhelmina in 1898 was de populariteit van het Nederlandse Koningshuis in Indië bijzonder groot. Toen in oktober 1900 de verloving van Koningin Wilhelmina met Hertog Hendrik van Mecklenburg bekend werd gemaakt, kwamen er van alle kanten suggesties voor een Indisch huwelijksgeschenk namens de gehele bevolking. iervoor werd een commissie in het leven geroepen van 36 leden.

Huwelijksfoto Wilhelmina en Hendrik

Het doel van de commissie: "een huldeblijk aan te bieden, waaraan alle ingezetenen van Nederlandsch-Indië, ook de minst gegoeden, Inlanders en vreemde Oosterlingen, zo goed als Europeanen, zouden kunnen bijdragen". Voor het inzamelen van geld werden er in de gehele archipel subcommissies opgericht per hoofdplaats en per afdeling. Er werd met nadruk op gewezen dat er geen enkele vorm van pressie mocht worden gebruikt om mensen geld te laten doneren.

Daarom werden er geen intekenlijsten gebruikt en werden mensen verzocht om geen geld te geven aan lokale bestuurders. Men kon zijn bijdrage in bussen stoppen of in holle bamboe die bevestigd was aan bomen langs de weg. Na drie maanden was er al bijna 150.000 gulden ingezameld, voornamelijk bestaande uit stuivers, dubbeltjes, kwartjes en guldens. Voor die tijd een enorm bedrag.

De Indische Zaal in de richting van de hofvleugel van Paleis Noordeinde. Met name valt het houtsnijwerk van de wanden en het plafond op. De zaal is 13,50 meter lang, 7,50 meter breed en 5 meter hoog.

links: De achterwand staat het bronzen afgietsel van Nairita, de bewaker van de zuidwestelijke hemel. Het oorspronkelijke (stenen) beeld is een onderdeel van het Prambanan-tempelcomplex op Midden-Java.

Links en rechts zijn de twee stenen beelden te zien die tegen de lange wanden van de zaal staan.

Links het beeld van de bodhisattva Manjushri, rechts de oppergod Sjiva Mahadeva. In de hoek linksachter staat een van twee houten vitrines die bij de oorspronkelijke inrichting van de zaal hoorden.

De zaal is ingericht als voorzaal van een Indisch paleis, met diverse kunstuitingen uit Nederlands-Indië;. Veertig houtsnijders hebben aan deze zaal gewerkt. Het is een van de kunstigste en mooiste kamer in dit Paleis. De opzet van de leelden zijn net als de zaal zelf ontworpen door L.J.C. van Es. De vitrines bij de ramen zijn in de jaren tachtig in de zaal geplaatst, na de restauratie van het paleis. In de vitrines zijn diverse huldeblijken uit Nederlands-Indië uitgestald. De zaal in de richting van de vestibule, met het bronzen afgietsel van Prajnaparamita, de godin van de transcendentale wijsheid, tegen de achterwand. Het originele beeld is van steen en bevindt zich in het Museum Nasional in Jakarta. Voor het beeld staat een textielkist van djatihout uit 1910.

Deze werd door L.J.C. van Es in de stijl van de zaal ontworpen om de Balinese weefsels in te bewaren die Koningin Wilhelmina in 1908 had gekregen (zie beschrijving Zijden over-sarong). In de hoek rechts staat de tweede houten vitrine met geschenken uit Nederlands-Indië. Boven de deuren is in het houtsnijwerk het kalamakara-motief zichtbaar. Dit is bedoeld om het kwaad af te schrikken.

Het motief is samengesteld uit een kala, een demonenkop met uitpuilende ogen die de zon en het licht symboliseert, en de makara, een visolifant die staat voor water en duisternis. In zijn totaliteit symboliseert kalamakara het universum, dat door deze dualiteit in stand wordt gehouden. In de loop van de jaren heeft Koningin Wilhelmina uit Bali een aantal 'punia' ontvangen, geschenken die niet bij een bepaalde gelegenheid maar als eerbewijs werden aangeboden.

Afkomstig van het hindoeïstische Bali behoren deze voorwerpen bij rituelen op belangrijke momenten in het leven van een mens, zoals geboorte en dood. Deze punia bestonden uit benodigdheden voor een gebed en waren bedoeld om door vorsten aan priesters en aan andere vorsten aan te bieden. I Gusti Gde Djenlantik heeft na het het beëindigen van zijn functie als stedehouder van Karangasem in 1909 naast een sandelhoutdoosje (zie beschrijving Geschenken uit Bali) een aantal weefsels aangeboden, waaronder deze roodpaarse zijden over-sarong met zilver- en gouddraad. De weefsels werden bewaard in de textielkist die in de Indische Zaal staat. Het houtsnijwerk van een van de grote wandpanelen met een zich steeds herhalend ruitmotief. Dit motief komt op verschillende Hindoe-Boeddhistische oudheden voor. Het wordt op Java en Bali nog steeds bij vele vormen van kunstnijverheid toegepast.De Gouden en andere geschenken zijn gegeven door Keizers, Koningen, Prinsen, Prinsessen en andere hoogwaardigheidsbekleders. Dit is een permanente tentoonstelling en de stukken behoren thans aan het Koninklijk Huisarchief dat zorg draagt voor het onderhoud en het schoonmaken.

De vele verzamelingen van de Oranje-Nassau's zijn in schoonheid en vakmanschap al niet te evenaren, laat staan in geld uit te drukken. Als men eens de moeite zou nemen het bedrag dat zich bevindt in de verschillende Stichtingen die beheerd worden door leden van onze Koninklijke familie openbaar te maken dan kan men anders tegen de rijkdom der Oranje's aankijken en lijkt elke schatting al waarschijnlijk aan de lage kant.

Stedehouder I Gusti Agung Bagus Djenlantik van Karangasem bood in 1923 ter gelegenheid van het zilveren regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina een uit hout gesneden beeld van de boedhistische priester Bhagawan Wrehaspati.De priester houdt in zijn hand een gouden wijwatervat dat symbool staat voor de kom met levenselixer, dat op zijn beurt weer staat voor onsterfelijkheid van de Koningin. In de begeleidende brief van I Gusti Agung Bagus Djenlantik, waarin de betekenis van de geschenken wordt omschreven, wordt vermeld dat het vat is vervaardigd om te worden gebruikt als inktpot.

Gouden Boompjes

Foto: Tom Haartsen

Deze twee gouden boompjes zijn in 1937 geschonken bij gelegenheid van het huwelijk van Prinses Juliana en Prins Bernhard. De 'huwelijksboompjes' zijn een geschenk van de sultan van Pontianak op West-Kalimantan. Het zijn symbolen van voorspoed en geluk, in de vorm van een klapperboom (22 cm hoog) en een manggaboom.

Gouden Staatsiewaaier

Foto: Tom Haartsen

Ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina in 1923 bracht een broer van sultan Hamengku Buwono VIII van Jogjakarta op 20 augustus een bezoek aan Paleis Het Loo. Onder de geschenken die hij meebracht was een gouden waaier in de vorm van een pauw met uitgespreide staart en vleugels, in de stijl van de 19e-eeuwse Javaanse waaiers. Het jubileumjaar staat onder de pauw gegraveerd in Javaanse letters. Het geschenk werd aangeboden namens de Ratu Kencono, de weduwe van de twee jaar eerder overleden sultan Hamengku Buwono VII.

Beeld van Manjushri

Foto: Ben Grishaaver

Beeld van de bodhisattva Manjushri, naar een origineel afkomstig van de Jago-tempel op Oost-Java. Manjushri helpt de onwetendheid te overwinnen en wijsheid te bereiken. Met het zwaard in zijn rechterhand strijdt hij tegen onwetendheid, in zijn linkerhand houdt hij het heilige boek van transcendente wijsheid vast. Het beeld is door Iko gemaakt van trachiet naar een afgietsel van het origineel. Dit bevond zich sinds de negentiende eeuw in het Museum für Asiatische Kunst in Berlijn. Na de Tweede Wereldoorlog is het spoorloos 'in oostelijke richting' verdwenen.

Houten kamerscherm

Foto: Ben Grishaaver

Op de foto is het uitbundige houtsnijwerk rondom goed te zien. De houten structuur waar het beeld in staat heeft de vorm van een tempelnis met baldakijn. Boven het beeld is het kalamakara-motief aangebracht (zie beschrijving Indische Zaal). Deze houten nis staat los tegen het midden van de lange wand van de zaal, tegenover de ramen.

Staatsiekris uit Surakarta

Foto: Ben Grishaaver

Krissen behoren tot de traditionele Indonesische geschenken bij belangrijke momenten. Oorspronkelijk vervaardigd als steekwapen, werd de kris in de loop der eeuwen onder bescherming van Javaanse vorsten een belangrijke kunstvorm in de wapensmederij. Het werd vooral een sierwapen. Om de kris en de drager ervan te beschermen werd een houten schede ontworpen, bestaande uit een lang stuk met een breed bovendeel, waarin de bovenzijde van het lemmet rust. Het vervaardigen van krissen werd met rituelen omgeven, zoals het berekenen van de meest geschikte dagen waarop de kris gemaakt diende te worden, maar ook handelingen als offeren, bidden en vasten. Deze kris is een geschenk van de susuhunan Paku Buwono VII van Surakarta aan Koning Willem III in 1851. De schede van sandelhout is bezet met diamanten en kleine robijnen.

In 1929 was Koningin Emma vijftig jaar in Nederland. Bij de herdenking hiervan kreeg zij vele geschenken uit Indonesië aangeboden. In de Indische Zaal bevindt zich dit kamerscherm, dat is ontworpen en aangeboden door vorst Paku Alam VII uit Jogjakarta. De geschenken werden in januari 1930 tentoongesteld in Den Haag bij de firma Boetan, die Indische kunst en kunstnijverheidsproducten importeerde. Het scherm kreeg vervolgens eerst een plaats in de ontvangstsalon van Koningin Emma in het Paleis Lange Voorhout en is uiteindelijk in de Indische Zaal terechtgekomen.

Huismodellen in zilver- en goud filigrain en Grote ovalen verguld zilveren Doos.

Foto: Ben Grishaaver en Tom Haartsen

Terwijl er uitgebreid werd vergaderd over een gezamenlijk Indisch geschenk aan het Koninklijk bruidspaar, besloten de afgevaardigden van West-Sumatra niet te wachten op de telkens veranderende plannen. Zij kwamen overeen een geschenk te vervaardigen dat de cultuur van het gebied zou vertegenwoordigen. Er werd gekozen voor de zilversmeedkunst enzo ontstonden deze huismodellen in zilver- en goudfiligrain, vervaardigd in Kota Gadang.

Het geschenk was gereed in 1902, maar aangezien intussen besloten was tot een nationaal geschenk in de vorm van de inrichting van een zaal in Paleis Noordeinde, waren de districtshoofden van West-Sumatra van mening dat het zilversmeedwerk dan maar daaraan toegevoegd diende te worden en voorlopig in een bankkluis bewaard moest worden.

Dit viel niet goed bij de bevolking en uiteindelijk nam oud-gouverneur C.H.A. van der Wijck de geschenken van Sumatra vast mee naar Nederland tijdens zijn verlof, waar de modellen op 11 januari 1904 namens de bevolking werden aangeboden aan het Koninklijk paar. Tevens overhandigde Van Wijck een geldbedrag, waarmee vitrines in de stijl van de Indische Zaal werden bekostigd. Daarin konden de geschenken uit Sumatra en Bali tentoongesteld worden. De huizen in Minangkabause stijl stellen voor: drie rijstschuren, een raadhuis, een moskee en een adathuis (een gebouw waar recht werd gesproken).