De Huizen van Oranje en Nassau

Met betrekking tot de economie heeft de Provincie vooral een stimulerende taak. Ieder provinciebestuur zal zich inspannen om economische ontwikkeling en werkgelegenheid te bevorderen. Samen met gemeenten, werkgevers en werknemers werkt de men aan een goed vestigingsklimaat voor bedrijven. Sommige provincies hebben samen met andere overheden en het bedrijfsleven speciale ontwikkelingsmaatschappijen opgericht. Daarbij wordt ook aandacht aan de mogelijkheden voor scholing en onderwijs besteed. Vrijwel alle Provincies lobbyen bij de Rijksoverheid en vooral de Europese Unie om economische subsidies binnen te krijgen. Samen met het Rijk, maar ook met de landbouw, de natuurbescherming en landschapsstichtingen, werkt de Provincie aan het instandhouden en ontwikkelen van natuur en landschap. Men behoudt waardevolle landschappen als de duinen, de Delta met de Biesbosch, het rivierenlandschap in Limburg, Overijssel en Gelderland, de Veluwe, de Friese meren en de Waddenzee. In agrarisch gebied stimuleert de Provincie het behoud van natuurwaarden. Andere provinciale taken liggen vooral op het terrein van welzijn en cultuur. Daaronder vallen onder meer de geestelijke gezondheidszorg, het bibliotheekwerk, toezicht op verzorgings- en verpleeghuizen, het bevorderen van de cultuur, de recreatie en de sportbeoefening.

Zo verstrekt de provincie subsidie aan jongerenadviescentra en medische kleuterdagverblijven en kunnen vernieuwende kunst- en cultuurprojecten een beroep doen op provinciale ondersteuning. Behalve eigen taken heeft de provincie ook het toezicht op de gemeenten, al neemt die taak af doordat gemeenten de laatste jaren meer eigen verantwoordelijkheden gekregen hebben. Het toezicht is vooral financieel, vanuit de provincie wordt gecontroleerd of de gemeenten hun begroting wel op orde hebben. Bij meningsverschillen tussen een gemeentebestuur en een inwoner van die gemeente zijn Gedeputeerde Staten (GS) vaak scheidsrechter. En wie bezwaar heeft tegen een gemeentelijk bestemmingsplan kan daartegen bij GS in beroep gaan. Daarnaast houden de provincies toezicht op de waterschappen. Veel provincies hebben tenslotte belangen in de nutsbedrijven die water, gas en elektriciteit leveren en maken deel uit van het bestuur daarvan. Provincies zijn voor hun inkomsten voor het overgrote deel afhankelijk van de rijksoverheid. Een deel van de inkomsten komt uit het zogenaamde Provinciefonds, een fonds waarin het Rijk jaarlijks een deel van de belastingopbrengst stopt en verdeelt over de twaalf provincies.

Deze inkomsten mag de provincie naar eigen inzicht besteden. Naast inkomsten uit het Provinciefonds ontvangen de provincies zogenaamde doeluitkeringen van het Rijk, uitkeringen voor een vastomschreven doel zoals openbaar vervoer, jeugdhulpverlening of bodemsanering. Hoeveel een provincie krijgt is afhankelijk van het aantal inwoners, van het oppervlak aan land en water en regionale omstandigheden. De Provincies kunnen ook zelf belasting heffen, de meest bekende provinciale heffing wordt gevormd door de 'opcenten', een provinciale opslag op de motorrijtuigenbelasting. Provinciefonds, doeluitkeringen en de motorrijtuigenbelasting dekken zo'n tachtig procent van de inkomsten. Overige inkomsten komen uit andere, kleinere bronnen en zijn per provincie verschillend. Alle provincies ontvangen leges, vergoedingen voor provinciale stukken of verleende diensten zoals bepaalde milieuvergunningen en het omhoog zetten van een brug.

Sommige provincies krijgen inkomsten uit fondsen van de Europese Unie. De meeste provincies hebben reserves die, bijvoorbeeld in de vorm van rente, zorgen voor opbrengsten. Voor 2009 begrootten de twaalf Nederlandse provincies gezamenlijk €.5,2 miljard aan inkomsten, terwijl de uitgaven op €.5,6 miljard zijn begroot. De €.400 miljoen begrotingstekort worden gedekt uit de reserves van de Provincies zelf. In totaal wordt zo'n €.1,9 miljard door het rijk verstrekt. Dit geld is bestemd voor specifieke beleidstaken zoals jeugdhulpverlening, bodemsanering en openbaar vervoer. Ongeveer 1 miljard euro komt van het rijk zonder specifiek toegewezen bestemming. In totaal brengen de opcenten op de motorrijtuigenbelasting ongeveer €.1,3 miljard op. Tot slot kunnen de provincies in 2008 rekenen op ongeveer €.375 miljoen aan rente en dividend uit aandelen. De grootste uitgaven voor de Provincies komen voor rekening van de beleidsterreinen welzijn en verkeer en vervoer. Zowel verkeer en vervoer (waaronder de bouw en onderhoud van wegen, bruggen en dergelijke vallen) als het welzijnsbeleid (waartoe onder meer instandhouding sociale voorzieningen op het platteland, jeugdbeleid en armoedebestrijding behoren) zullen in 2009 voor ongeveer een derde op de begrotingen van de provincies drukken.

Friesland: Bevolking 644.172, Oppervlakte ha 5748,74, Inwoners per km2/193, Hoofdstad Leeuwarden. Groningen: Bevolking 572.706, Oppervlakte ha 2960,03, Inwoners per km2/245, Hoofdstad Groningen. Drente: Bevolking 488.920, Oppervlakte ha 2680,37, Inwoners per km2/185, Hoofdstad Assen.Gelderland: Bevolking 1.987.708, Oppervlakte ha 5136,51, Inwoners per km2/400, Hoofdstad Arnhem.

De twaalf Provincies hebben ongeveer 14.600 medewerkers in dienst (2008). Deze mensen worden ambtenaren genoemd en zijn op vele terreinen werkzaam en hebben dan ook sterk uiteenlopende beroepen. Bijvoorbeeld landmeter, jurist, sluiswachter en bestuurskundige. Aan het hoofd van de organisatie stond in het verleden een Provincie-Secretaris. Tot de invoering van het duale stelsel heette deze functionaris griffier. Bij de invoering van het nieuwe stelsel is bij zowel de gemeenteraad als de Provinciale Staten de functie van respectievelijk Raads- en Statengriffier geïntroduceerd, die zich sterk richten op de belangen van de gemeenteraad en provinciale staten De provincie-secretaris heeft de leiding over de ambtenaren en vormt de verbinding tussen het college van Gedeputeerde Staten en het ambtelijk apparaat. Hij ondertekent samen met de Commissaris van de Koningin de besluiten. Provinciale Staten benoemen de Griffier op voordracht van het College van Gedeputeerde Staten. De ambtelijke organisatie is verdeeld in diensten of directies, met daaronder afdelingen voor diverse onderdelen van het Provinciale beleidsterrein, bijvoorbeeld voor Milieu, Waterstaatszaken, Ruimtelijke Ordening, Economie, Recreatie, Natuurbehoud, Verkeer en Vervoer.

De Provinciale Staten staan aan het hoofd van de Provincie en vormen het Algemeen Bestuur.

De leden van Provinciale Staten worden een keer in de vier jaar gekozen en behoren allen tot politieke partijen. Het aantal leden is per provincie verschillend en afhankelijk van de grootte van de Provincie. De Statenleden die tot eenzelfde partij behoren vormen een fractie. Statenleden die hun fractie verlaten kunnen onder hun eigen naam of die van een nieuwe groepering deel van Provinciale Staten blijven uitmaken. Elke fractie kiest uit haar midden een voorzitter, die leiding geeft aan de fractie en als belangrijkste woordvoerder optreedt. De gezamenlijke fractievoorzitters komen bij elkaar in het zogenaamde 'seniorenconvent', onder andere als er gevoelige politieke zaken te bespreken zijn in een vertrouwelijke sfeer. Binnen de fractie is het werk verdeeld, waardoor niet elk Statenlid overal evenveel verstand van hoeft te hebben. Zo zijn er voor elk beleidsterrein één of meer specialisten binnen de fractie. De speciali sten zitten namens hun partij in de vaste commissies uit Provinciale Staten. Elke Staten- fractie heeft meestal de steun van één of meer fractie-assistenten. De belangen van de Staten als geheel worden behartigd door de Statengriffier. Hoofdtaken van Provinciale Staten zijn het vaststellen van het beleid en het toezien op de uitvoering daarvan. In Provinciale Staten heeft ieder statenlid een even zware stem. Besluiten worden genomen met een meerderheid van de aanwezige statenleden. Statenleden hebben meestal een gewone baan en doen het Statenwerk in hun vrije tijd. Ze krijgen voor hun werkzaamheden een onkostenvergoeding.

Overijssel: Bevolking 1.123.65, Oppervlakte ha 3420,87, Inwoners per km2/338, Hoofdstad Zwolle. Flevoland: Bevolking 381.660, Oppervlakte ha 1516,98, Inwoners per km2/269, Hoofdstad Almere. Utrecht: Bevolking 1.205.906, Oppervlakte ha 1391,43, Inwoners per km2/871, Hoofdstad Utrecht. Noord-Holland: Bevolking 2.639.242, Oppervlakte ha 4091,76, Inwoners per km2/988, Hoofdstad Haarlem.

Het College van Gedeputeerde Staten (GS) vormt het Dagelijks Bestuur (DB) van de Provincie. Deze Gedeputeerden worden gekozen uit de Provinciale Staten (PS) voor ook een periode van vier jaar. Zij treden tegelijk af met de leden van Provinciale Staten. Sinds maart 2003 zijn Gedeputeerden geen lid meer van de Provinciale Staten. Daarvóór bleven ze, eenmaal gekozen tot gedeputeerde, gewoon lid van de Provinciale Staten, en hielden ze hun stemrecht in de Statenvergadering. Het aantal Gedeputeerden varieert per provincie. In Flevoland, de kleinste provincie zijn er vier, de meeste andere provincies hebben er zes of zeven. Voorzitter van het college van Gedeputeerde Staten is de Commissaris van de Koningin. In het college heeft iedere gedeputeerde zijn eigen taakgebied of portefuille, zoals ruimtelijke ordening, verkeer en vervoer, natuur en milieu, welzijn en cultuur. Gedeputeerden hebben als voornaamste taak het voorbereiden en vervolgens uitvoeren van besluiten van Provinciale Staten. Gedeputeerde Statenvoeren een groot aantal regelingen van de Rijksoverheid uit, de zogenaamde medebewindstaak.

Daarnaast hebben zij een coördinerende en plannende functie en taken als het toezicht op de gemeentebesturen. De gedeputeerden zijn verplicht over alle onderdelen van hun beleid inlichtingen te geven aan PS. Dit is de zogeheten verantwoordings- of informatieplicht. De gedeputeerden kunnen informatie aan Provinciale Staten onthouden, wanneer het vrijgeven ervan in strijd is met het openbaar belang. Weigert een gedeputeerde de gevraagde informatie en er is geen sprake van strijd met het openbaar belang, dan kunnen Provinciale Staten hem of haar ontslaan. Een gedeputeerde kan zelf tussentijds ontslag nemen. De opengevallen plaats wordt dan over het algemeen opgevuld door een ander statenlid van dezelfde politieke partij. De Commissaris van de Koningin wordt niet gekozen door de inwoners van de Provincie, maar benoemd door de Kroon (Koningin en Ministers). De benoeming geldt voor een periode van zes jaar, met de mogelijkheid tot herbenoeming. De Commissaris kan alleen door de Kroon worden ontslagen. Bij de vervulling van een vacature voor een Commissaris geven Provinciale Staten aan de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in een profielschets hun wensen voor de nieuwe Commissaris.

Alle Commissarissen zijn afkomstig uit de grote landelijke politieke partijen. Eenmaal benoemd wordt de Commissaris echter geacht zijn functie onafhankelijk uit te voeren. De Commissaris van de Koningin maakt deel uit van het provinciaal bestuur én heeft tevens een taak als vertegenwoordiger van de landsregering, rijksorgaan wordt dat genoemd, in de provincie. Zo heeft de Commissaris coördinerende bevoegdheden bij de rampenbestrijding en brengt hij regelmatig werkbezoeken aan gemeenten. Bij burgemeestersbenoemingen speelt de Commissaris een belangrijke rol. Als een gemeente een vacature voor een burgemeester ontstaat stuurt de Commissaris een aanbeveling voor een opvolger aan de Minister van Binnenlandse Zaken. Maar eerst wint de Commissaris advies in van de gemeenteraad. De commissaris betrekt dit advies in de aanbeveling aan de Bewindsman. De Commissaris is niet alleen voorzitter, maar ook volwaardig lid van Gedeputeerde Staten en kan bepaalde taken in zijn portefeuille krijgen. Voorts heeft de Commissaris het toezicht over de ambtelijke organisatie en eventuele provinciale bedrijven en vertegenwoordigt hij de Provincie in tal van zaken. In Limburg wordt de Commissaris van de Koningin ook wel aangeduid met de term Gouverneur.

Zuid-Holland:Bevolking 3.469.956, Oppervlakte ha 3403,38, Inwoners per km2/1233, Hoofdstad Den Haag. Zeeland: Bevolking 380.965, Oppervlakte ha 2933,89, Inwoners per km2/213, Hoofdstad Middelburg. Noord-Brabant: Bevolking 2.430.875, Oppervlakte ha 5081,75, Inwoners per km2/494, Hoofdstad Den Bosch. Limburg: Bevolking 1.122.748, Oppervlakte ha 2209,22, Inwoners per km2/522 en Hoofdstad Maastricht.

Wapen van de Provincie Zuid-Holland, Wapen Provincie Zeeland, Wapen Provincie Nood-Brabant en Wapen van Provincie Limburg

In vrijwel alle provincies vergaderen Provinciale Staten minimaal één maal per maand, op een vaste dag. Politiek hoogtepunt in het zittingsjaar van Provinciale Staten vormt de begrotingsbehandeling, die doorgaans vlak na het zomerreces wordt gehouden. Het college van Gedeputeerde Staten komt met voorstellen voor reguliere en nieuwe uitgaven of bezuinigingen. De fracties van de politieke partijen in Provinciale Staten debatteren eindelijk de begroting vast. In de normale Statenvergaderingen houden Provinciale Staten zich vooral bezig met de uitwerking van concrete voorstellen en de controle op de uitvoering van genomen besluiten. De provinciewet bepaalt dat Provinciale Staten commissies kunnen instellen. Provinciale Staten regelen bevoegdheden en samenstelling van deze commissies. Wanneer een voorstel van Gedeputeerde Staten in de Statenvergadering aan de orde komt, is het meestal al uitvoerig besproken door één of meer commissies.

De meest voorkomende commissies zijn vaste statencommissies voor bijvoorbeeld de beleidsterreinen ruimtelijke ordening, economie of verkeer en vervoer, de werkterreinen in de portefuille van een gedeputeerde. Ze bestaan uit leden van Provinciale Staten en worden vaak ook commissies 'van advies en bijstand' genoemd, omdat ze formeel advies uitbrengen aan Gedeputeerde Staten. Dat college kan met het advies rekening houden in het uiteindelijk aan Provinciale Staten voor te leggen voorstel. Daarnaast spreken de commissies de uitvoering van het beleid door. Mede daarom kunnen steeds meer zaken in de praktijk in de Vaste Commissies worden afgedaan. Naast de Vaste Commissies (VC) kunnen voor bijzondere onderwerpen bestuurscommissies in het leven worden geroepen, waarin ook buitenstaanders, deskundigen, belanghebbenden kunnen zitten. Het is zelfs mogelijk bestuurscommissies in te stellen voor een deel van de Provincie. De leden van Provinciale Staten worden om de vier jaar, bij de Provinciale Statenverkiezingen, rechtstreeks door de stemgerechtigde inwoners van de Pprovincie gekozen. Verkiesbaar zijn in principe alle inwoners van de Provincie die passief kiesrecht hebben en die kandidaat gesteld zijn door een aan de verkiezingen deelnemende politiek partij.

De Provinciewet stelt een paar beperkingen: een Minister, Staatssecretaris en Commissaris van de Koningin kunnen geen lid van Provinciale Staten zijn. Hetzelfde geldt voor ambtenaren in dienst van de provincie. Op het stembiljet voor de Provinciale Statenverkiezingen staan de namen van de belangrijkste landelijke politieke partijen vermeld. Die partijen hebben provinciale en regionale afdelingen die zich met de provinciale politiek bezighouden. Daarnaast zijn in een aantal provincies partijen vertegenwoordigd die zich voornamelijk op de politiek in de eigen Provincierichten. Alle partijen proberen op eigen wijze zo veel mogelijk stemmen te winnen. Zeker in verkiezingstijd bestaan voor de kiezer volop mogelijkheden om kennis te nemen van het gedachtegoed en de standpunten van de deelnemende partijen. Het aantal leden van Provinciale Staten hangt af van het aantal inwoners van de Provincie. Flevoland als kleinste provincie heeft er 43, Zuid-Holland met haar 3,3 miljoen inwoners 83, het maximum. De laatste verkiezingen voor Provinciale Staten zijn gehouden op 7 maart 2007. Na de Statenverkiezingen komen vertegenwoordigers van de fracties bij elkaar om te onderhandelen over de vorming van een college van Gedeputeerde Staten. In de college-onderhandelingen besluiten zij welke partijen deel gaan nemen aan het college van Gedeputeerde Staten en de gedeputeerden leveren.

Meestal worden tijdens de college-onderhandelingen ook al afspraken gemaakt over de portefeuilleverdeling: welke partij krijgt welk beleidsterrein. De eerste taak van een nieuw gekozen college van Gedeputeerde Staten is de definitieve verdeling van de portefeuilles. Dat wil zeggen: het toewijzen van beleidsterreinen aan de gedeputeerden. De portefeuillehouder heeft grote invloed op zijn of haar beleidsterreinen. Al neemt het college van Gedeputeerde Staten uiteindelijk de beslissingen over de belangrijkste zaken. Een bijzondere taak van de leden van Provinciale Staten is het kiezen van de leden van de Eerste Kamer. Eerste Kamerleden of senatoren worden niet rechtstreeks gekozen, maar door getrapte verkiezingen: de inwoners van de provincies kiezen de Statenleden en de Statenleden kiezen dan de Eerste Kamerleden. De verkiezingen van Provinciale Staten zijn daarmee van direct belang voor de landspolitiek. De Provincie treedt vaak op als regisseur van ontwikkelingen in een gebied, en als oplosser van regionale problemen. Zij doet dat in overleg en samenwerking met andere overheden, met maatschappelijke instellingen en het bedrijfsleven.

Personen en instanties kunnen op verschillende manieren invloed uitoefenen op het beleid en de besluiten van de Provincie. Openbaarheid en communicatie zijn van groot belang voor wie over het beleid van de provincie geïnformeerd wil zijn en/of het wil beïnvloeden. De vergaderingen van Provinciale Staten en de statencommissies zijn in principe openbaar. Iedereen kan ze bijwonen. Ook informatie over provinciale bestuurszaken is openbaar. De Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) geeft iedereen die daarom vraagt het recht op informatie. Slechts in een beperkt aantal gevallen kan de gevraagde informatie worden geweigerd. Bijvoorbeeld als openbaarmaking de privacy van anderen zou schenden. De WOB bepaalt ook dat de Provincies en andere overheden uit zichzelf informatie moeten geven over hun beleid en activiteiten. Soms organiseren Provincies zelf inspraakdagen of avonden over bepaalde kwesties. In andere gevallen is inspraak wettelijk verplicht. Zo moet een ontwerp-streekplan twee maanden ter inzage liggen op het Provinciehuis en bij de gemeenten in het desbetreffende streekplangebied. Belanghebbenden kunnen er dan kennis van nemen, een reactie geven of bezwaar tegen maken. Inspraak kan verschillende vormen hebben, afhankelijk van het karakter van de beslissing die moet worden genomen. In de praktijk blijkt inspraak vooral een zaak voor organisaties, instellingen, verenigingen en professionals.

De participatie van de niet-georganiseerde burger is meestal beperkt. De afgelopen jaren heeft zich een nieuwe vorm van inspraak ontwikkeld, die onderdeel is van 'interactief beleid'. Daarin overlegt het provinciebestuur in een vroeg stadium van de beleidsontwikkeling over een bepaald onderwerp met andere overheden, instellingen, organisaties en belangengroeperingen. Over en weer worden ideeën en standpunten uitgewisseld en getoetst. Na een aantal overlegronden wordt dan de besluitvorming voorbereid.Wie het niet eens is met een besluit van de Provincie kan daartegen in het algemeen eerst bezwaar en vervolgens beroep aantekenen. Elk bestuursorgaan is verplicht onder een besluit aan te geven welke bezwaar- of beroepsmogelijkheid geldt. De voornaamste administratiefrechtelijke procedure is die op grond van de Algemene Wet Bestuursrecht (AWB). Daarin staan de termijnen waarbinnen en de voorwaarden waaronder men beroep kan aantekenen. De eerste stap is een heroverweging door het Provinciaal Bestuur. Wie het niet eens is met het nieuwe besluit kan in beroep gaan bij de Rechtbank in het Arrondissement waar het bestuur zetelt (de provinciehoofdstad). Daarna kan men dan nog in hoger beroep gaan bij de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State. Een bezwaar- of beroepschrift moet altijd schriftelijk (en gemotiveerd) worden ingediend.

Webmaster De Huizen van Oranje en Nassau.