De Huizen van Oranje en Nassau

Heraldiek

Bronvermelding

Heraldische Wapens

Stamwapens Vorstenhuizen Europa

Een Heraldsich (Stam)Wapen is een wapen, of blazoen, dat in de heraldiek een symbool is verbonden aan een persoon, een familie, een stad of staat, of een groep bij elkaar horende mensen. Traditioneel werd een wapen gedragen op het schild. Het gebruiken van een wapen wordt het 'voeren' van een wapen genoemd. Het wapen werd later uitgebreid met de helm met daarop een helmteken, en een wrong van het dekkleed, en het werd bovendien getoond op andere herkenbare plaatsen, zodat de herkenbaarheid van de groep in een veldslag gewaarborgd was en eigendommen duidelijk aan de persoon gebonden. Naast toepassing binnen families wordt het wapen, net als een vlag, tegenwoordig ook veel gebruikt als een symbool van een land, stad, gemeente, waterschap of provincie. Een vlag met de afbeelding van een wapen heet een banier.

v.l.n.r. Groot Wapens van voormalig Koninkrijk Pruissen, Groothetogdom Hessen, Hertogdom Anhalt en Groothertogdom Oldenburg

De vroegste sporen van Heraldiek, in de zin van een systematisch erfelijk gebruik van gekleurde emblemen op een schild of zegel, dateren uit het begin van de renaissance van de twaalfde eeuw. Eerdere periodes zijn achtereenvolgens preheraldiek en protoheraldiek. Om duidelijk te maken welke ridder schuil ging onder een harnas en helm of aan te geven tot welke partij men behoorde, werden middels kleuren en symbolen vanaf de vroege middeleeuwen iconografische tekens aangebracht op de schilden.

v.l.n.r. Groot Wapen Koning Lodewijk Napoléon, Groot Wapen Deutsches Reich en Groot Wapen Koninkrijk Westfalen Als regel gold dat een wapen duidelijk van op afstand herkenbaar moest zijn voor de heraut om de identiteit van de ridder vlug vast te stellen. Als hulpmiddel om wapens te herkennen, vervaardigde men wapenboeken. Het herkenningsteken bracht men ook aan op de paardenkleden, de banieren en de helm (helmteken). Het vlug herkennen van de rang van de ridder via een herkenbaar wapen was van belang omdat men bij gevangenneming een hoger losgeld kon eisen. Daarnaast werd het wapen ook gebruikt voor het zegelen van brieven en documenten, met behulp van een zegelring in de vorm van een lakzegel.

v.l.n.r. Groot Wapen Hertogdom Sachsen-Meiningen-Hildburghausen, Sachsen-Altenburg, Koninkijk Sachsen en Koninkrijk Beieren.

Het gebruik van die wapens was aan allerlei afspraken en gebruiken verbonden. Naast met name adellijke wapens, is het afhankelijk van de periode ook gebruikelijk voor niet-adellijke burgers, Europese staten, steden, streken en gemeenten om een wapen te voeren. Sommige afbeeldingen op een wapen verwijzen naar de naam van de drager. Zo'n wapen is een sprekend wapen. Zo staan op het wapen van het huis Wassenaer drie liggende wassende maantjes of wassenaars. Ook gemeenten kunnen een sprekend wapen hebben. Het wapen van de voormalige Utrechtse gemeente Zuilen toonde drie zuilen.

v.l.n.r. Groot Wapen Nassau-Dillenburg, Stamwapen Nassau-Saarbrücken en Groot Wapen Nassau-Ottweiler.

De boerenstand voerde in de vroege middeleeuwen geen wapen, maar gebruikte een huismerk als herkenningsteken. Dit huismerk was kenmerkend voor de boerderij en werd als brandmerk en teken op zerken gebruikt. In de late middeleeuwen gingen ook burgers en boeren wapens voeren en soms zijn de oude huismerken op de wapens afgebeeld.

v.l.n.r. Eerste Stamwapen Graven van Nassau (*1250), Stamwapen van Nassau zu Spurkenburg, Stamwapen Ottoonse Linie van Nassau en Stamwapen Walramse Linie van Nassau.

In de late middeleeuwen was het gebruik van heraldische kentekens dus niet langer het exclusieve domein van de adel en de staat, ook gilden, verenigingen en burgers gingen wapens voeren. Voor abten, bisschoppen en prelaten ontstond er een toegesneden kerkelijke heraldiek met bijzondere regels en vormen. Wapens vertegenwoordigen de persoon alsof hij zelf lijfelijk aanwezig is.

v.l.n.r. Stamwapen Nassau-Siegen-Dillenburg, gecombineerd Stamwapen Joelich-Berg-Gelre en Stamwapen Hertogdom Sachsen-Gotha.

Naast de adellijke wapens bestaan er ook burgerlijke wapens, die de adellijke in aantal ver overtreffen. Het was in Vlaanderen gebruikelijk dat schepenen van een schepenbank met hun familiewapen zegelden. Indien dat niet bestond, kozen zij een persoonlijk dat later vaak werd gezien en gebruikt als familiewapen door de afstammelingen. Ook de Nederlandse regenten gingen wapens voeren.

v.l.n.r. Stamwapens van het Huis Habsburg, Huis Katzenelnbogen, Huis van Beieren en Oostenrijk.

Bij de erkenning van een wapen kreeg de desbetreffende een wapenbrief mee. Dit werd tevens gebruikt om wapenbelasting te heffen. In de zeventiende eeuw raakte de heraldiek in verval. Men verloor het doel van het wapenschild, de gemakkelijke herkenning van het wapen, uit het oog en leefde zich uit in ingewikkeldere vormen en stukken. Daardoor ontstonden ook wapenschilden die personen en objecten uit de natuur bevatten. Deze worden dan beschreven met de woorden in hun natuurlijke kleur.

v.l.n.r. Stamwapen Vorstendom Lippe, Stamwapen Keurvorst Frederik II van der Pfalz en van Vorst Moritz van Nassau-Hadamar.

In Azië, de Amerika's en Afrika is een heel eigen heraldische traditie ontstaan die ver van de strenge geometrische wapens van de middeleeuwse ridders staat. Ook de communistische landen ontwikkelden een eigen heraldische stijl, de socialistische heraldiek. Op deze schilden staan rokende vulkanen, beboste landschappen en zelfs autowegen (het wapen van Laos) of elektriciteitspalen (het wapen van Noord-Korea) afgebeeld.

v.l.n.r. Schild Koningin Máxima der Nederlanden, gecombineerd Wapen Koning Willem II en Grootvorstin Anna Pavlowna en Schild Prinses Christine van Oranje-Nassau.

Gecombineerd Groot Wapen van het Keizerrijk Oostenrijk en het Koninkrijk Hongarije.

Webmaster De Huizen van Oranje en Nassau.