De Huizen van Oranje en Nassau

Amalia was tevens een achternicht van Prins Frederik Hendrik van Oranje-Nassau. Haar moeder verzuchtte bij de geboorte van Albertina, dat haar man, de Prins-Stadhouder, veel liever een zoon had dan weer een dochter. Maar zo vond zij, 'mijn dochter is recht van lijf en leden en dat is ook veel waard'. De kleine Prinses werd vernoemd naar de grootouders van haar moeder. De opvoeding van de toekomstige Stam-moeder van het Huis van ranje-Nassau begon in 's Gravenhage waar de familie in die tijd resideerde. Albertine Agnes groeide op in het Haagse Stadhouderlijke Kwartier waar de familie een grote hofhouding voerde. Vaak vertoefde zij ook in de schitterende buitenverblijven Honselaersdijk en Huis te Nieuwburg (gekocht door Frederik Hendrik in 1630) dat gelegen was bij Rijswijk en later - in opdracht van haar moeder gerealiseerde lust-slot in het Haagse Bos, Huis ten Bosch geheten.

Dat gebouw is later gerestaureerd en dient thans als prive-verblijf van de huidige Koningin. Prinses Albertina Agnes (* 1634 - + 1696) wordt nu gezien als de feitelijke Stam-moeder van het huidige Huis van Oranje-Nassau. De Prinses trouwde op 2 mei 1652 te Kleef (D) met haar neef Graaf Willem Frederik, Vorst van Nassau-Dietz (1652), Graaf van Katzelnelnbogen, Vianden en Spiegelberg. Die werd op 17 augustus 1613 in Dietz geboren als zoon van Graaf Ernst Casimir van Nassau-Dietz en Sophia Hedwig van Brunswijk-Wolfenbuttel. Graaf Ernst Casimir van Nassau-Dietz was de zoon van Graaf Jan VI 'de Oudere’ van Nassau-Dillenburg (* 1536 - + 1606), de broer van Prins Willem 'de Zwijger' van Oranje-Nassau (* 1533 - + 1584), Prins van Oranje (* 1544 - + 1584). Sophia stamde af van een aanzienlijke Adellijke familie die zeer uitgebreide bezittingen had in wat we thans de Bundesrepublik Deutschland noemen.

Kort gezegd de kleindochter (Albertine Agnes) van Prins Willem 'de Zwijger' van Oranje-Nassau (1533-1584) was getrouwd met de kleinzoon (Willem Frederik) van Graaf Jan VI 'de Oudere’ van Nassau-Dillenburg (1536-1606). Prins Willem en Graaf Jan VI waren broers.

Zij was namens hem ook Regentes over het Graafschap Dietz. Hier woedde de Dertig Jarige Oorlog en de Prinses deed alles om de bevolking te helpen. De bevolking had zwaar te lijden onder deze langdurige strijd. Jaar in jaar uit, zware gevechten en de oplossing was bepaald niet nabij. Het duurde ruim 30 jaar voordat de vrede werd gesloten. Maar daaraan hadden de mensen geen boodschap. Zij kregen te maken met ontberingen die hun weerga niet kenden. Vele ziekten eisten honderduizenden doden en de situatie werd bijzonder nijpend. Daarom besloot Albertina Agnes over te gaan tot actie. Zij stelde een districtarts aan en liet een apotheek openen. Tegen de verruwing van de zeden, ontstaan door vele jaren oorlogsgeweld, vaardigde zij strenge edicten uit.

Zoals gebruikelijk in die tijd waren de straffen zwaar. Radbraken, ophanging en onthoofding waren zo gewoon geworden dat niemand daar meer van op keek als deze, veelvuldig, werden uitgevoerd. Belangstelling voor deze demonstratie van 'rechtvaardigheid' was in ruime mate aanwezig. Men had weer iets interessants te doen. Al was het maar de manier waarop de beul zijn beroep uitoefende. De ene deed dit nors en zwijgend, de andere met gevoel voor dramatiek en vierde zijn toneelkwaliteiten erop bot. De uitvoering van de Opera van Vader Dood stond, in die dagen, hoog op de agenda van het volksvermaak. Bovendien, laten we eerlijk zijn, buiten het oorlog voeren, het hoeren en snoeren en kinderen maken, was er niet veel anders dan dit. In Friesland wilde de Prinses over een voorname buitenplaats te beschikken.

Graaf Willem Frederik studeerde in Leiden en Groningen. Hij nam op zeer jonge leeftijd dienst in het leger van Prins-Stadhouder Frederik Hendrik (zijn toekomstige schoonvader). Op 12-jarige leeftijd was Willem Frederik reeds kapitein van een compagnie Zwitsers in Staatse Dienst. In het jaar 1631 kreeg hij zijn benoeming tot Ritmeester der Kurassiers (Cavaleristen voorzien van helm, borst- en rugharnas. In het jaar 1640 was hij betrokken bij de strijd om de plaats Hulst. Daar werd zijn broer Hendrik Casimir I getroffen door een musket-kogel waaraan hij een dag later overleed. Automatisch volgde Willem Frederik zijn broer als Graaf van Nassau-Dietz op. Zoals gebruikelijk in die tijd, ontstonden er problemen bij de opvolging van Hendrik Casimir I als Stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe. Het bracht hem wel in onaangenaam rechtstreeks conflict met de Prins-Stadhouder Frederik Hendrik. Deze stelde alles in het werk om zelf daar benoemd te worden. Immers, zijn macht zou dan aanzienlijk worden uitgebreid en dat was mooi meegenomen. Door de instelling van een Comité van Aanbeveling en de daaruit voortvloeiende Rapportage, kreeg de Prins-Stadhouder gedeeltelijk zijn zin. Groningen en Drenthe benoemden hem tot Stadhouder. Willem Frederik echter werd Stadhouder van Friesland.

Het gevecht werd dus niet beslist in het voordeel van Willem Frederik. Hij was van 12-07-1640 tot 21-10-1664,Stadhouder van Friesland. Wel moest hij de 'survivance' erkennen van Willem II, de zoon van Frederik Hendrik. De overige gewesten stelden geen nieuwe Stadhouder aan. Zo ontstond het Eerste Stadhouderloze Tijdperk dat liep van 1650 - 1672, Friesland had nimmer een periode zonder Stadhouder gekend en dat zou ook niet gebeuren. In het jaar 1650 nam het aanzien van Willem Frederik van Nassau-Dietz toe. Hij trouwde - zoals reeds vermeld - in 1652 met zijn verre nicht Albertine Agnes, Prinses van Oranje, die hij volgens zijn prive-dagboeken al sinds 1646 het hof maakte. Moeder, Amalia van Solms maakte bezwaar tegen het voorgenomen huwelijk van haar dochter met de Graaf, daar zij de mening was toegedaan dat zijn stand niet voldoende uit de verf kwam.

Maar Albertine Agnes zette door en moeders zwichtte. Dat niet alleen was de reden om een huwelijk welwillend toe te staan. De macht van de Oranje slonk met de dag maar omdat er uitzicht was op de opname door de Keizer van de Friese Stadhouders in het Rijksvorstenbestand, had zij geen bezwaar meer. Die opname betekende meer macht en de aanspreektitel van de Graaf (Uwe Excellentie) werd opeens Vorstelijke Doorluchtigheid. Ten behoeve van de huwelijksonderhandelingen maakte de Stadhouder een lijst van bezittingen en inkomsten. Als bezitting noemde Willem Frederik onder meer de Heerlijkheid Liesveld (f. 500,000,-. waarde), Diamanten (f. 100.000,-.), Zijn belangrijkste inkomsten verkreeg de Graaf (toekomstig Vorst) uit de Stadhouderschappen van Friesland (f. 32.000,-.) Stad en Lande (f. 16.500,-.. Dietz en Beilstein brachten f. 28.000,-. op.

Totaal was dat dus aan bezittingen f. 685.000,-. op jaarbasis (geld uit die periode) en de daaruit vloeiende inkomsten waren totaal (geschat) minimaal f. 76.500,-.( ook geld uit die periode). Het kon ermee door en er werd getrouwd bij zijn neef Maurits van Nassau-Siegen aan zijn hof in Kleef(D). Er werd dagenlang feest gevierd en in dat feestjaar verhief Keizer Ferdinand III (* 1608 - + 1657), Graaf Willem Frederik tot Vorst van Nassau-Dietz en zijn echtgenote tot Vorstin van Nassau-Dietz. Zijn uiteindelijke doel bereikte de Prins pas na het overlijden van zijn schoonvader, Prins Frederik Hendrik. Na het beëindigen van de Tachtigjarige Oorlog, werd Willem Frederik, Vorst van Nassau-Dietz eindelijk Stadhouder van niet alleen Friesland maar ook van Groningen en Drenthe.

Prins Willem Frederik

In 1664 werd de Prins gevraagd om aanvoerder te worden van een klein expeditieleger dat door de Staten-Generaal was geformeerd teneinde de Munsterse Bisschop Bernhard von Galen te verdrijven. Dat lukte wonderwel. Helaas stierf de Stadhouder na het schoonmaken van zijn ruiterpistool. Hij werd na zijn dood opgevolgd door zijn zoon, die naar zijn oudste broer Hendrik Casimir was vernoemd en werd aldus Hendrik Casimir II. In zijn later gevonden dagboeken schreef Willem Frederik openhartig over zaken die hem beroerden. Aan bod kwamen emotionele onderwerpen als ziekte, lust, drankzucht, berouw en schuld. Hij bekende openlijk dat er grote schulden waren gemaakt door de uiterst royale levens-stijl die het hof en ook de beide echtelieden erop na hielden.

De drankzucht was een uitlaatklep voor alle frustratie's die een mens kon hebben. Willem Frederik had - zoals velen van zijn - 'lotgenoten' de angst dat hij door een ziekte zou sterven en niet roemvol ten onder kon gaan op het 'veld van eer', het slagveld. Dat was wat Willem Frederik aantrok in zijn leven. Voorts sprak hij duidelijk over vrouwen, die werden gezien als een gebruiksvoorwerp voor de lusten van de man. Huwelijken, vond hij, werden gesloten gelijk overeenkomsten, politiek stabiel en zakelijk goed onderbouwd. Als er, toevallig liefdein het spel zou zijn, was dat mee genomen maar geen 'must'. Het zorgen voor zoveel mogelijk nageslacht was belangrijk in die dagen. Als er maar een van de zonen bleef leven, dan kon het geslacht worden voorgezet.

De ook hedentendage beruchte 'wiegedood' was gezelschap van elk kind dat werd geboren en van voorbehoedmiddelen had men geen kaas gegeten. Laat staan dat een Chirurgijn (dokter) wist waarover hij sprak, als dat onderwerp al ter berde werd gebracht. Men liet die zaak liever over aan de Voorzienigheid. Na de dood van haar man in 1671, bracht Vorstin van Nassau-Dietz, Albertina Agnes veel tijd door met uitvoering te geven aan de verantwoordelijkheden van de Regentschappen voor haar zoon Hendrik Casimir II.

Zij regeerde met vaste hand het gewest Friesland, Groningen Drenthe en daarnaast ook nog het Graafschap Dietz. Het lukte Prinses Albertine Agnes buitengewoon deze zware taken uitstekend te volbrengen. In beide gebieden was zijn geliefd. Niet alleen vanwege haar strengheid maar ook vanwege haar sociale vaardigheden die zij ten toon spreidde. Dankzij die opstelling, hadden velen hun gezondheid en het daaraan gekoppelde leven aan haar te danken. Na deze Regentschappen te hebben geëindigd en het moment dat haar zoon de scepter overnam, ging zij andere zaken doen.

Albertine Agnes bezocht veelvuldig het dorpje Dietz waar het slot Oraniënstein stond (D). Daar de toenmalige Middeleeuwse Burcht was gegrondvest op de funderingen van een heel oud klooster en bovendien rijp was voor de sloop, nam zij - bewust - een verstrekkend besluit. Zij gaf in 1671 opdracht tot het slopen van deze oude Burcht en plaatste daar een prachtig Slot. Daar bracht Albertina Agnes - voor een aanzienlijk deel - haar laatste levenjaren door. Vaak in gezelschap van haar zoon. Zij stierf op 24 mei 1696 in haar geliefde Oranjewoud in Friesland, vlakbij Heerenveen. De zoon van Prinses Albertine Agnes, Graaf Hendrik Casimir II (* 1657 - + 1696) trouwde met Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau (* 1666 - + 1726).

Door Prinses Albertina Agnes, weduwe van de in 1664 noodlottig om het leven gekomen Friese stadhouder Willem Frederik van Nassau, werd in 1676 op de uitgestrekte heidevelden tussen Brongerga en Oudeschoot een buitenverblijf gesticht. Daarvoor verwierf zij in de 17de eeuw het Schoterswoud bij Heerenveen een landgoed, dat bestond uit verschillende landerijen, bospercelen en gebouwen. Een behoorlijk deel van de gronden en opstallen werd verkregen van de de Kapitein van de Lijftwacht van haar vader, Dudo van Sickinga. Deze was afkomstig uit Groningen. Na zijn dood verkochten de erfgenamen van de commandent van de Stadhouderlijke Lijfwacht het in 1684 aan Prinses Albertina Agnes. Ze bouwde er een lustslot en liet er mooie tuinen aanleggen. Het huis met de tuinen, plantsoenen, vijvers, rij- en wandelwegen kreeg de naam Oranjestein, terwijl het aangelegde bos van dennen en eiken, afgewisseld door graan- en groenlanden de naam Oranjewoud kreeg. Zij woonde er tot haar dood in 1696.

Haar kleinzoon Johan Willem Friso, die in 1707 stadhouder werd, wilde het geheel verbouwen tot een paleis. Hij liet twee grote vleugels met een halfronde toren aan een der zijmuren verrijzen, omstreeks 1708. In 1711 werd de bouw om ondoorzichtige redenen stopgezet. Aan dit besluit kan ten grondslag liggen de verdrinkingsdood van de Prins Willem Frederik van Nassau-Dietz. Helaas werden de twee delen geheel in 1814 gesloopt. Het huidige huis op Landgoed Oranjewoud werd gebouwd in 1829. Vanaf 1910 wordt Oranjewoud bewoond door Charles L.A.J. Graaf van Limburg Stirum, die getrouwd was met Maria de Block van Scheltinga. Hij was militair, maar verliet de dienst om zich te wijden aan het beheer van Oranjewoud. Zijn gezondheid was slecht, en hij overleed in 1931 op de leeftijd van 54 jaar. Na het overlijden van zijn echtgenote Maria in 1962 kwam het landgoed door vererving terecht bij Jhr Martinus de Blocq van Scheltinga (Velp, 30 april 1900 - Vennes, 17 juli 1961)

Deze was lid van de firma Gleichman, Van Heemstra & Co in Den Haag, dijkgraaf Waterschap Zeven Grieterijen en Stad Sloten (in 2004 uiteindelijk opgegaan in het Wetterskip Fryslân), tevens res. ritmeester. Maarten (Martinus) Scheltinga was sinds 1926 getrouwd met Cecilia Johanna, Gravin van Limburg Stirum. Rond 1953 verwoestte een brand in het koetshuis een groot deel van zijn collectie arresleden. Het blussen was moeilijk, want het bluswater moest uit de bevroren gracht komen. Dat zelfde jaar overleed zijn echtgenote. Hij verkocht Oranjewoud en ging met zijn tweede echtgenote, Nicoline Anna (Nina) Philipse (1907) op een kleiner buiten wonen, Prinsenhof, ook in het dorp Oranjewoud. Later verhuisden ze naar Grandvaux bij Lausanne, waar hij in 1961 stierf.

De hof-architect Daniel Marot was hier als ontwerper en decorateur sterk bij betrokken. In de hoofdas kwam als centrum van de parkaanleg een 'grand canal', dat nog bestaat. Door de vroegtijdige dood van de Stadhouder, hij verdronk in 1711 bij Moerdijk, werd het paleis nooit voltooid. Zijn vrouw Maria Louisa van Hessen-Kassel (Marijke Muoi) nam zijn taak over en verbleef veel op Oranjewoud. Wellicht zijn door haar de tuinen met kassen en de Oranjerie aangelegd. Een in het Fries museum bewaard gebleven tekening van C. Pronk uit 1754 geeft een goede indruk van het paleis uit deze periode. Na 1747, toen Willem Carel Hendrik Friso (Willem IV) tot algemeen stadhouder werd verheven en derhalve naar Den Haag verhuisde, werd het paleis zo goed als verlaten.

Het voormalige paleis had in 1711 twee grote vleugels van één bouwlaag op hoge souterrains. Elke vleugel was maar liefst 15 raamvakken breed. Als we aannemen dat elk raam 2 tot 2,5 meter breed was, dan was één vleugel al 30 tot 37,5 meter breed. Daarnaast had het paleis ook een hoofdgebouw van 7 tot 9 ramen breed, wat neer komt op een breedte van 14 tot 22 meter! Als we dit bij elkaar optellen, dan had het paleis een lengte van in elk geval 74 meter en misschien wel 97. Wat de werkelijke lengte van het paleis was, blijft gissen, want er zijn geen opmetingen van het paleis bekend. We kunnen alleen een indruk krijgen van het paleis, aan de hand van bewaard gebleven tekeningen, waarvan die van Cornelis Pronk het betrouwbaarst zijn.

De vleugels waren gedekt door schilddaken met elk zes schoorstenen en zeven dakkapellen. Op de dakschilden lagen blauwe pannen. Verder had het paleis korte naar achteren lopende vleugels, van slechts vier ramen breed, wat neerkwam op 10 tot 12 meter. Elke vleugel had een toegangspartij tot de bel-etage, die bereikbaar was via brede en hoge steektrappen. Op de bel-etage waren grote Engelse vensters aangebracht (schuifvensters met kleine roedenverdelingen). Het paleis was gebouwd in een ingetogen classicistische barok-stijl. Niet de stijl, maar de uitgestrektheid straalde de representatie Stadhouderlijke familieuit.

Het huis Oranjewoud werd gebouwd op het landgoed, waarop voorheen Paleis Oranjewoud van de Friese Nassau's had gestaan. Tijdens de Franse Revolutie werd het Paleis verbeurd verklaard en weldra op afbraak verkocht. In 1822 werden de bossen en tuinen verkocht. Nadien werden er diverse landhuizen op het landgoed gebouwd, zoals het huis Oranjewoud. Dit huis werd op de plaats van het geplande middenpaviljoen tussen de twee grote vleugels van het Paleis omstreeks 1834 door mr. Hans Willem Blocq van Scheltinga in classicistische stijl neergezet. De tuin en overtuin werd in landschapsstijl aangelegd (mogelijk door L. P. Roodbaard).

Het huis bevat enkele stijlvolle kamers uit de oude bouwtijd. Het huis is lang eigendom geweest van de familie De Beaufort. Tegenwoordig is het in eigendom van de Friesland Bank, die het gebouw gebruikt voor ontvangsten. Maria Louisa bleef achter en stichtte direct buiten de stad Leeuwarden een kleiner buitenverblijf: Mariënburg. Na haar dood in 1765 was er geen regelmatige bewoning meer. In 1777 werd het paleis nog eenmaal bezocht door Prins Willem V. Na 1795 moest hij ons land verlaten. Het paleis werd verbeurd verklaard en weldra op afbraak verkocht. In 1822 werden de bossen en tuinen verkocht.

Zowel Willem Frederik als Albertine Agnes werden bijgezet in het familiegraf van de Nassau's in de Jacobijnerkerk te Leeuwarden. Bij de komst van de Fransen in 1795 die een volkse revolutie predikten en dat in eigen land heel succesvol hadden uitgevoerd, kwam het in ons land tot een fluwelen uitvoering van die hang naar Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap (Liberté, Egalité en Fraternité) waarbij de Guillotine maar werd thuis gelaten. Tijdens de weinig eervolle 'schoonmaak' van deze kerk in 1795, werd haar gebeente met dat van de andere leden van het geslacht Nassau gebruikt om - volgens de overlevering - te trommelen. Waarbij - en passant - door de dader(s) werd 'gevoetbald' met de aanwezige schedels. Een van de daders (Sjoerd Jouwerts Stapert), sprak bij deze de woorden: 'Zo daar ligt die oude hoer'.

De vernielingen aangebracht aan die grafkelder waren van dien aard dat herstel in latere jaren niet meer mogelijk was. Thans is de grafkelder zoveel mogelijk hersteld, waarbij het fraai zwart marmeren beeld voor 'ús heit' (Willem Lodewijk van Nassau-Dietz, Prins-Stadhouder van Friesland) slechts als een muurtekening nog aanwezig is. Als gevolg van de ruilverkaveling Midden Tjonger werd een deel van het NW tuindeel van het Landgoed gerooid. Hierdoor was de barokke tuin niet meer intact. In 2004 heeft het landgoed zich aan de Noordzijde uitgebreid. In het nieuwe stuk werd Museum Belvédère, ontworpen door architect Eerde Schippers, gebouwd.

Het gebouw is in zwarte basaltplaten afgewerkt. Het is het eerste museum voor moderne en hedendaagse kunst in Friesland. Het oude NW tuindeel werd door Staatsbosbeheer gereconstrueerd naar ontwerp van landschapsarchitect Michael R. van Gessel en samen met het nieuwe parkdeel en het museum heet dit nu het Museumpark Landgoed Oranjewoud. Op 24 november 2004 werd het Museum en het Museumpark geopend door Koningin Beatrix. In de zomer van 2007 werd voor het eerst een 3-daags kamermuziekfestival georganiseerd. Er zijn nog steeds concerten in het museum en op Oranjewoud. Indien het weer het toelaat, worden ook openluchtconcerten gehouden, naast het water dat het mseum en het huidige landhuis verbindt.

Copyright: 2008 - 2023: All rights reserved. Development by Henri,
Webmaster De Huizen van Oranje en Nassau.