De Huizen van Oranje en Nassau

 Koninklijke Grafkelders 

Deze kerk was de tweede kerk van Delft en werd daarom de Nieuwe Kerk genoemd. Oorspronkelijk was de kerk van hout, maar al snel werd er een stenen basiliek omheen gebouwd. Tijdens de bouw van de stenen basiliek werd Sint Ursula de tweede beschermheilige van de kerk naast Maria. Op 6 september 1496, 100 jaar na de start van de bouw, was de toren af. Later zou de kerk nog uitgebreid worden. De Nieuwe Kerk werd, nadat Breda onmogelijk was geworden door de oorlog met Spanje, de bakermat voor het geslacht van Oranje-Nassau als het ging en gaat om teraardebestellingen van leden van dit Huis. Er kwamen twee ruimten waarin de nakomelingen van Oranje-Nassau konden worden bijgezet.

Direct na het sluiten van het Twaalfjarig Bestand (1609) besloten de Staten van Holland tot het oprichten van het praalgraf ter ere van de Vader des Vaderlands, Willem van Oranje, die op 10 juli 1584 door Balthasar Gerards was doodgeschoten. Dit ter vervanging van het eerste, povere monument dat bestond uit een gemetselde katafalk, zwart geverfd om hem op marmer te doen lijken. Echter pas in 1614, na het verzoek van Prinses-Weduwe Louise de Coligny om vaart te zetten achter een `eerlycke sepulture' voor haar gemaal, werd de opdracht verstrekt aan beeldhouwer-architect Hendrick de Keyser (1565-1621). Deze liet zich beïnvloeden door het zeer fraaie grafmonument in Saint-Denis van de Franse Koning Henri II en diens gemalin Catherina de Medici, dat werd ontworpen door beroemde Franse architect Germain Pilon. Het bestaat uit een bronzen vrouwenbeeld met een gouden hoed op haar hand waarop staat geschreven; 'Aurea Libertas', Gouden Vrijheid.

Oude platen van het Grafmonument Prins Willem I 'de Zwijger"van Oranje, a.k.a. Vader des Vaderlands

Helaas overleed De Keyser vlak voor voltooiing. Onder leiding van zijn zoon Pieter de Keyser (1595-1676), die hem als stadssteenhouwer van Amsterdam opvolgde, kwam het Praalgraf in 1623 gereed.

In de crypte daaronder rustte behalve Prins Willem van Oranje toen ook diens vierde vrouw, Louise de Coligny (1555-1620), moeder van Frederik Hendrik, die daarin op 24 mei 1621 bijgezet was.

Zij kwam dus nog onder de armoedige grafzerk van haar man terecht. Prins Maurits (1567-1625)is de eerste die onmiddellijk onder het huidige monument ter aarde werd besteld, en wel op 26 september 1625. In het jaar 1752 vond een uitbreiding van de kelder plaats en tevens een vervanging van de hulsels van de oude kisten, waarvan het hout aangetast was, door nieuwe loden kisten. Op 29 juni 1820 gaf Koning Willem I opdracht aan de Rijksbouwmeester tot het onderzoeken van mogelijkheden voor een veel grotere uitbreiding van de ruimte. Daartoe moesten eerst enige bestaande graven, welke op dat moment eigendom waren van het Gasthuis te Delft, aangekocht worden. Twee jaar later, in juni 1822, werd de nieuwe grafkelder opgeleverd. Het achtergedeelte van het koor was nu met enige treden verhoogd, zodat het praalgraf zelf lager kwam te liggen.

De schets van de Nieuwe Kelder werd vervaardigd door de Franse journalist E.A. Tilly in 1890 die de kans van zijn leven kreeg, voordat Koning Willem III werd bijgezet. Zoals men kan constateren heeft hij daar een juist gebruik van gemaakt en zodoende weten we nu hoe de Nieuwe Grafkelder eruit ziet. De grote kist rechtsboven, tweede portaal is van Koning Willem I en bevat drie kisten een van mahonie, een van eikenhout en tenslotte een van lood. De kist eronder, met wieltjes, zou weleens vn Prins Alexander der Nederlanden kunnen zijn. (zoon van Koning Willem III).

v.l.n.r. V.E.L. de Stuers (1890) en E.A. Tilly (1890)

De tekening (links) van de Oude Grafkelder, gaf bij het vervaardigen ervan een hoogstwaarschijnlijk juister beeld van de ligging der kisten. Het werd gemaakt vanuit het gezichtspunt van de oude toegang, dus voor het monument.

Dit deel bevat veel minder kisten dan de nieuwe, is van de hand van Mr. Victor Eugene Louis de Stuers en werd vervaardigd in 1890. Hij was de hoogste ambtenaar voor Kunsten onder de toenmalige Minister Heemskerk.

Aldus was hij in die periode kennelijk beheerder van de Grafkelder, gemachtigd om af te dalen in de Crypte en daarvan heeft hij een oneigenlijk gebruik gemaakt.

Daarmee behoren we blij te zijn, omdat nu het een en ander bekend is geworden over deze Grafkelder en wie daarin zijn bijgezet.

Helaas zijn de kisten (3 stuks) en daarbij passende namen niet helemaal bekend maar de rest wel.

Er staan o. m. kisten (linksonder) van Prins Willem van Oranje (Willem I, de Zwijger) en daarnaast Prinses Louise de Coligny - zijn 4e echtgenote - (lichaamsvormige loden kist). Er boven liggen Prins Maurits ( linksboven , de kist is zo groot vanwege het harnas (GOUD) waarin hij werd bijgezet en Prins Frederik Hendrik (rechtsboven). Op de grafkist rechtsmidden staat het jaartal 1642 vermeld. De verzegeling der kisten is duidelijk te zien (touwen met de zegels der bijgezette vorstelijke personen). Kenmerkend is ook dat de bloem- en grafkransen uit al die jaren zijn blijven liggen. De kaarsenstandaards zijn al heel erg oud en worden tegenwoordig niet meer gebruikt daar er elektrisch verlichting, een aantal jaren geleden, werd aangelegd. De in 1820 overleden Prinses Wilhelmina, gemalin van stadhouder Willem V, Iets verder treft men de sarcofaag van Prinses Pauline (1800-1806), dochter van Willem I en Wilhelmina van Pruisen, die eerst begraven lag op het landgoed Freienwalde bij Berlijn. In 1911 kwam `het kistje van Pauline' naar Delft waar het in de grafkelder tussen de ouders geplaatst werd. De steen die het graf in Duitsland sierde, volgde later en bevindt zich thans achter in de kerk, rechtboven de nieuwe grafkelder.

Beide Crypten in Delft

Onder de sluitsteen treft men een stenen trap, die overigens niet de enige toegang vormt. Naast het praalgraf bevindt zich namelijk een klein luik met eronder een smalle trap die eveneens naar de kelders leidt.

Onder toezicht van de Burgemeester van Delft, die van oudsher sleutelbewaarder van de Koninklijke Grafkelder is, gaan van tijd tot tijd de Rijksgebouwendienst en functionarissen van het Hof hierlangs voor een inspectiebezoek.

De Crypten zijn niet voor het publiek toegankelijk, want de lage, tonvormige gewelven lenen zich niet voor funerair toerisme.

Wel kan wel het bovengrondse praalgraf van Willem van Oranje bewonderd worden, Nederlands beroemdste grafmonument.

Ook een aantal andere graftekens van latere Oranje-telgen bevindt zich in het koor van de Nieuwe Kerk, zoals het monument van Koning Willem I (1772-1843).De eerste vier jaar stond het in het Rijksmuseum.

Vervolgens stond men het in bruikleen af aan de Hervormde Gemeente van Delft. Daarna werd het geplaatst op de plek waar het nu te bewonderen is.

Achter dit beeld van Koning Willem I ziet de bezoeker een kunstwerk van de beroemde Italiaanse beeldhouwer Antonio Canova. Het is een ingemetselde stèle ter nagedachtenis aan Willem George Frederik (1774-1799), zoon van stadhouder Willem V en Wilhelmina van Pruisen, die als opperbevelhebber van het Oostenrijkse leger in Padua, Italië overleed en daar zijn rustplaats kreeg.

Het was niet zijn definitieve plek. In 1896 werd zijn stoffelijk overschot door toedoen van Emma naar Nederland overgebracht, samen met het grafteken van Canova. Thans rust deze ook in deze nieuwe Grafkelder van het Geslacht van Oranje-Nassau.

Enkele meters links van de stèle ziet men de plaquette ter nagedachtenis aan Ernst Casimir (1822), zoontje van Koning Willem II en Koningin Anna Paulowna, dat vlak na zijn geboorte stierf aan hydrocefalie (`waterhoofd').

Om bij de kisten van de Vader des vaderlands, zijn vrouw en kinderen alsmede enige andere nazaten die daar waren bijgezet te komen diende men, volgens de journalisten Mokveld en Van Aggelen die de ruimte tezamen met Prins Hendrik in 1911 ten tijde van de bijzetting van Prinses Pauline, hebben mogen aanschouwen, door een gang te kruipen van 75 cm hoog.

In die tijd stond de kist van Willem de Zwijger kennelijk midden in de open ruimte, waarvan het koepelachtig plafond ongeveer 200 cm hoog is. Het ligt precies onder het Praalgraf van Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk.

In de volgorde waarin zij zijn bijgezet zijn. Dat vindt u in deze staat. Van sommigen is die niet bekend, doordat men dit niet belangrijk genoeg vond.

Het verhaal van een begrafenisondernemer die rond 1820 deelnam aan de verbouwing en daardoor een aantal kisten moest vernieuwen daar zij bijna uit elkaar vielen, beschreef de inhoud van een der kisten als volgt: 'In een Gouden Harnas was hij gehuld' had toch een zeer groot waarheidsgehalte ondanks weerwoord van het Koninklijk Huis en de Regering. Bij onderzoek naar het waarheidsgehalte van dat verhaal, stuitten wij op een tekening van een van de bekendste Oranje's, namelijk Prins Maurits, zoon van Willem I, 'de Zwijger' van Oranje. Deze plaat toont de Prins in volle 'GOUDEN' wapenuitrusting, die hoogstwaarschijnlijk mee het graf is ingegaan. Er is daarna nimmer meer gewag gemaakt van dit kostbare stuk (unicaat!) dat werd vervaardigd van en bestond uit PUUR GOUD.

Prins Maurits in het harnas van GOUD en de begeleidende tekst.

Het praalgraf bevat bronzen vrouwenbeelden zoals; Gerechtigheid, een vrouw met de weegschaal der rechtvaardigheid in haar hand maar zonder het zwaard. Dan is er nog het vrouwen figuur dat godsdienst voorstelt, ze is aan het lezen in het Nieuwe Testament en een klein kerkgebouw in haar linkerhand. Dan is er nog het vrouwenbeeld 'Fortitudo' wat Moed of Kracht betekent. In haar rechterhand heeft ze een tak en draagt een leeuwenhuid die samen voorzichtigheid en kracht voorstellen. Op het praalgraf zijn ook diverse wapenschilden te vinden.

Ook is de hond van de Prins op het praalgraf een plaats gegeven, hiervan werd gezegd dat hij eten en drinken weigerde na de dood van zijn baasje en zo stierf van de honger en de dorst. Het luik dat vroeger diende als toegang tot de oude kelder is nog steeds aanwezig maar de trap eronder is opgeruimd. Die voormalige ingang bevindt recht voor het Grafmonument voor Willem I 'de Zwijger' van Oranje, ook wel genoemd de 'Vader des Vaderlands'. Ten slotte is er een plaquette in de zuidelijke koormuur aangebracht ter herinnering aan de herbegrafenis van stadhouder Willem V (1748-1806) in 1958. Deze laatste stadhouder der Nederlanden lag eerst in de grafkelder van de Blasiuskerk te Brunswijk, Duitsland.

v.l.n.r. Vooraanzicht, zijaanzicht Grafmonument Prins Willem I 'de Zwijger' van Oranje en dienstingang Koninklijke Crypten

De oudste zoon van Prins Willem, Philips Willem, werd in de St. Sulpicekerk te Diest (Belgie) begraven. De Koning-Stadhouder Willem III en zijn vrouw Mary Stuart hebben als Koning en Koningin van Engeland in de Londense Westminster Abbey hun laatste rustplaats. Henriette, Gravin d'Oultremont de Wegimont, echtgenote van ex-Koning Willem I werd bijgezet in Wegimont te Belgie. Regelmatig hebben leden van het Koninklijk Huis de Grafkelder bezocht. Koningin Emma was kennelijk - voor zover bekend - de laatste Oranje die geregeld nog een bezoek bracht om bloemen neer te leggen.

Prins Claus alsmede Prinses Juliana en Prins Bernhard kregen daar in 2004 ook hun laatste rustplaats. Links voor in het koor van de Nieuwe Kerk te Delft bevindt zich overigens ook het grafteken van Hugo de Groot(1583-1645), de wereldberoemde staatsman en geleerde die tevens op de Markt vóór de Nieuwe Kerk door Frans Leonard Stracké in 1886 monumentaal uitgebeeld werd. Hij wordt ook wel 'Het Delfs Orakel' genoemd. Hugo de Groot zag dan ook op 10 april 1583 in deze stad het levenslicht. Zijn beroemdste werk `De jure belli acpacis' (`Over het recht van oorlog en vrede') heeft heel lang als de codex van het volkenrecht gegolden.

In 1923, bij het vijfentwintigjarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina, werd een begin gemaakt met het plan om een verdiept liggend open voorportaal als toegang vóór het praalgraf van Willem van Oranje te maken. Dit kon om bouwkundige redenen niet worden gerealiseerd. Als vervanging kwam er het voorportaal dat aansloot bij de bestaande toegang. De eerder vermelde trap onder de deksteen leidde naar deze betegelde ruimte en hierop komt de gang uit waaraan zowel de oude als de nieuwe Grafkelder liggen. Bij deze verbouwing volgde weer een herschikking van de kisten. De ingang van de grafkelders ligt nu voor het koor en wordt bedekt door een twee ton zware zerk, waarin behalve het Wapen van Oranje-Nassau ook de Latijnse tekst RESURRECTIONEM / EXSPECTAT / GUILELMUS PRIMUS / PATER PATRIAE (`Hier verwacht Willem de Eerste, Vader des Vaderlands, de wederopstanding') uitgehouwen was.

Het Koninklijk Huis is de enige Nederlandse familie, die op grond van de Wet op de Lijkbezorging zelf mag kiezen voor balsemen van het lichaam. Balseming gebeurt door een conserverende vloeistof op basis van formaline in het lichaam te brengen. Die vloeistof doodt zoveel mogelijk bacteriën en ziektekiemen, waardoor het stoffelijk overschot langer in goede staat blijft. Hoe sterker het conserveringsmiddel, hoe langer het duurt voor het lichaam tot ontbinding overgaat. Balsemen is niet vergelijkbaar met mummificeren, zoals veel mensen denken. Door mummificeren kan het lichaam duizenden jaren in stand blijven. Na balseming vergaat het stoffelijk omhulsel wel. Van Koningin Wilhelmina was bekend, dat zij vreesde dat balseming haar wederopstanding in gevaar zou kunnen brengen.

Het stoffelijk overschot van Prins Bernhard is ook niet gebalsemd, de Prins wilde dit zelf niet. Dat de meeste Oranjes zijn gebalsemd, had vooral een praktische reden. In vroeger tijden zaten er vaak weken tussen het tijdstip van overlijden en de bijzetting in de Koninklijke Grafkelder in Delft. Die tijd was minimaal nodig om de afscheidsdienst en de bijzetting voor te bereiden. Dat maakte zorgvuldige conservering van het stoffelijk overschot noodzakelijk. Soms bleven de overledenen zelfs maanden boven de grond staan. Prins Maurits, de zoon van Willem de Zwijger, is pas ruim vijf maanden na zijn dood bijgezet. Zijn stiefmoeder Louise de Coligny spande de kroon: omdat zij in het Franse Fontainebleau overleed, duurde het ruim zeven maanden voor haar lichaam naar de Koninklijke Grafkelder werd overgebracht.

De Burgemeester van Delft is de huidige Kelderbewaarder. De grafkelder in Delft bestaat uit 2 gedeelten een oude en een groter nieuwer deel. Uitbouwen of uitbreiden wordt moeilijk, de stabiliteit van de bestaande kelders en de Kerk kan in het gevaar komen. Het zal dus de komende jaren dringen geblazen worden, omdat het aantal leden van het Koninklijk Huis nog nooit zo groot was. Op dit moment is in de nieuwe grafkelder nog plaats voor zes personen. Er is nog een nis vrij in de gang waarin Koningin Emma, Koning Willem III, Prins Hendrik en Koningin Wilhelmina rusten.

Copyright: 2008 - 2024: All rights reserved. Development by Henri,
Webmaster De Huizen van Oranje en Nassau.